Chuyen de PP quan sat ket hop thao luan nhom trong sinhhoc 20112012

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Phßng Gi¸o dôc - §µo t¹o huyÖn b×nh giang Trêng thcs vÜnh hång **********. chuyên đề "phơng pháp quan sát kết hợp hoạt động nhóm trong giảng dạy sinh học để phát huy tính tích cực của học sinh đầu cấp". Hä vµ tªn: NguyÔn V¨n Nam Tæ: Khoa häc tù nhiªn. N¨m häc : 2011 - 2012 -2010.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> chuyên đề "phơng pháp quan sát kết hợp hoạt động nhóm trong giảng dạy sinh học để phát huy tính tích cực của học sinh đầu cấp". -----------. A/ PhÇn më ®Çu : 1. Lý do chọn đề tài : Phơng pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên trong việc chỉ đạo tổ chức hoạt động của học sinh nhằm đạt mục tiêu dạy học khi giảng dạy học sinh ở bậc THCS phải xác định đợc phơng pháp của bộ môn thì bài giảng mới đạt đợc cái đích mµ m×nh cÇn. Lµ gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n sinh häc ë bËc häc THCS t«i hiÓu r»ng gióp häc sinh hiÓu cô thÓ néi dung trong ch¬ng tr×nh, th× viÖc gi¶ng d¹y m«n Sinh học phải xuất phát từ việc xác định phơng pháp dạy là từ quan sát tìm tòi trên mô hình tranh ảnh mẫu vật, việc đặt và giải quyết vấn đề kết hợp hoạt động nhóm thì kết qña míi tèt . 2. Mục tiêu của đề tài : Tri thức học của bộ môn sinh học chủ yếu đợc hình thành bằng phơng pháp quan sát, mô tả, thí nghiệm, thực nghiệm mà học sinh thấy đợc. Đặc điểm hình thái cấu tạo của cơ thể sinh vật thông qua các đại diện nhóm, ngành, lớp thấy đợc những đặc điểm sinh học chú ý đến tập tính và tầm quan trọng của sinh vật, hiểu đợc hớng tiÕn ho¸ cña sinh vËt lµm c¬ së cho sù hiÓu biÕt nh÷ng nguyªn t¾c kü thuËt trong s¶n xuất có liên quan đến sinh học. Giáo viên phải xác định đợc phơng pháp giảng dạy của sinh học trong bậc THCS là phơng pháp quan sát tìm tòi, đợc thực hiện trong cả bËc THCS nhng cÇn ph¸t huy hÕt tÝnh tÝch cùc h¬n ë nh÷ng n¨m häc c¶i c¸ch nh»m hoµn thµnh ch¬ng tr×nh sinh häc ë THCS. 3. Nhiệm vụ của đề tài NhiÖm vô quan träng cña s¸ng kiÕn nµy lµ sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t, t×m tòi, đặt và giải quyết vấn đề kết hợp việc học nhóm của học sinh nhằm đạt những kiến thức cơ bản tơng đối hoàn chỉnh về cấu tạo, hoạt động sống của các cơ thể sống thông qua các đại diện bớc đầu hiểu đợc các quy luật cơ bản của các quá trình sống của sinh vật với sinh vật và với môi trờng sống. Từ đó có các biện pháp giữ gìn vệ sinh, bảo vệ m«i trêng.. B/ Nội dung đề tài : 1. Đặc điểm của phơng pháp tìm tòi ở mẫu vật, tranh ảnh, đối với bộ môn sinh học, để sử dụng phơng pháp quan sát tìm tòi có hiệu quả tôi tự phác họa cho b¶n th©n ë c¸c tiÕt d¹y theo mét quy tr×nh sau: - ở một chơng học cả thầy và trò đều xác định đợc mục tiêu chung của cả chơng học, thầy – trò có sự chuẩn bị chu đáo trớc khi dạy và học, thầy phải thể hiện đợc vai trò chủ đạo của mình trong việc thiết kế bài giảng, định hớng các hoạt động của trò… đồng thời học sinh có điều kiện phát huy hết tính tích cực , chủ động của.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> m×nh trong viÖc tiÕp thu tri thøc míi. Mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu khi sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t, t×m tßi ë vËt mÉu, tranh ¶nh lµ vËt ®a ra quan s¸t ph¶i chuÈn vÒ cÊu t¹o, kích thớc, mỹ thuật sinh động nếu nh có mẫu vật sống thì tri thức hình thành mới có độ chính xác cao và phơng pháp này thờng đợc sử dụng trong việc hình thành các kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i häc. Trong c¸c tiÕt d¹y gi¸o viªn cè g¾ng híng dÉn häc sinh tìm mẫu vật sống nếu không có mới dùng đến vật chất, mô hình, tranh ảnh. VÝ dô : D¹y bµi “ CÊu t¹o trong cña l¸”, gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ h×nh vÏ, m« h×nh, tranh ¶nh c¸c bé phËn kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o trong cña l¸. NÕu cã ®iÒu kiÖn gi¸o viên chuẩn bị thêm bản mẫu biểu bì của vảy hành và phiến lá cắt ngang để học sinh quan s¸t díi kÝnh hiÓn vi. Qua trùc tiÕp quan s¸t trªn c¸c vËt cô thÓ, häc sinh sÏ tiÕp thu đợc những tri thức về mặt cấu tạo, đồng thời hiểu sâu hơn khái niệm về lá, không ph¶i qua sù tiÕp thu h×nh d¹ng bªn ngoµi mµ cßn qua cÊu t¹o bªn trong cña l¸. §Õn đây khái niệm phức tạp về lá đã đợc tổng quát hoá từ các khái niệm hình thái, phân loại và giải phẫu. Nhờ đó học sinh hiểu đợc tầm quan trọng của lá trong đời sống của c©y. Hay khi dạy bài về đời sống và cấu tạo bên ngoài của cá chép, nếu có cá chép sèng ®ang b¬i léi trong chËu ®em ra cho häc sinh quan s¸t, häc sinh sÏ thÊy nh÷ng đặc điểm thích nghi với việc bơi lội trong nớc nh tác dụng của vây chẵn, vây lẻ, trong viÖc gi÷ th¨ng b»ng khi b¬i. NÕu ta c¾t mét bªn v©y, c¸ b¬i sÏ mÊt th¨ng b»ng … häc sinh sẽ rất hào hứng học tập với các đồ dùng dạy học nh vậy. Phơng pháp tìm tòi quan s¸t sö dông trong trêng hîp nµy sÏ lµm cho hiÖu qu¶ tiÕp thu bµi häc cña häc sinh tèt h¬n so víi viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c. Trêng hîp kh¸c : Trong bµi “Trai s«ng” häc sinh cã thÓ t×m trai ë nh÷ng n¬i cã nhiÒu mïn h÷u c¬, mçi bµn cã 1 trai s«ng, 2 m¶nh vá trai, trai sèng bá lä cã bïn, khi lªn líp thÇy lµ ngêi tæ chøc cho häc sinh thùc hiÖn híng dÉn cho häc sinh tù t×m tßi, tích cực học tập là một hiện tợng s phạm, tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của học sinh đặc trng ở khát vọng học tập và nghị lực cao trong quá trình nghiªn cøu n¾m v÷ng kiÕn thøc. Kh¸c víi qu¸ tr×nh nhËn thøc trong nghiªn cøu khoa học điều này đợc minh chứng trong phần 1 của bài 18 mục 1 “Hình dạng cấu tạo” học sinh tự tay bắt trai, tự đợc nghiên cứu về hình dạng ngoài của trai trên vật mẫu, gi¸o viªn hái : T¹i sao muèn më vá trai ph¶i luån lìi dao qua khe vá c¾t c¬ khÐp vë trớc và cơ khép vỏ sau ở trai, hiểu đợc khi trai chết vỏ trai thờng mở. Giáo viên tiếp tôc cho häc sinh tù t×m ra chÊt liÖu cÊu t¹o nªn vá trai b»ng c¸ch cho häc sinh mµi vá trai ngöi thÊy mïi khÐt cña vá trai chøng tá vá trai cÊu t¹o b»ng chÊt sõng. Qu¸ tr×nh nhËn thøc trong häc tËp kh«ng nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÒu loµi ngêi cha biÕt vÒ b¶n chÊt, quy luËt cña c¸c hiÖn tîng kh¸ch quan vµ nh»m lÜnh héi nh÷ng tri thức loài ngời đã tích luỹ đợc, tính tích cực này còn giúp học sinh khám phá ra những hiểu biết mới đối với bản thân mình dù đó là những khám phá lại những điều loài ngời đã biết : nh quan sát ốc sên khi sên di chuyển động nhẹ vào vỏ ốc sên, ốc sªn rôt m×nh vµo vá, ®©y lµ h×nh thøc tù vÖ cña èc sªn. Häc sinh sÏ hiÓu vµ ghi nhí l¹i những gì đã trải qua hoạt động nhận thức tích cực của mình trong đó các em đã phải có những cố gắng trí tuệ đó là cha nói đến một trình độ nhất định thì sự học tập sẽ mang tÝnh nghiªn cøu khoa häc vµ ngêi häc còng lµm ra nh÷ng kiÕn thøc míi cho nh©n lo¹i..

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Trong gi¶ng d¹y thÇy cßn lµ ngêi huÊn luyÖn giao nhiÖm vô híng dÉn häc sinh thực hiện các hoạt động học tập cụ thể hớng dẫn cách quan sát, phát hiện ra vị trí, hình dạng, màu sắc, kích thớc… sau đó thầy sử dụng một hệ thống câu hỏi từ câu hỏi gợi mở đến câu hỏi vì sao? nh thế nào? để học sinh quan sát tìm tòi t duy và giải thích đợc bản chất của cấu tạo, sinh lý của sự vật, hiện tợng thầy chỉ nắm khi trò gặp khó khăn và làm trọng tài cho các cuộc tranh luận để học sinh chủ động tích cực chiếm lĩnh tri thức sinh học. Các em cần phải đợc tạo nhu cầu nhận thức có mong muốn để tìm hiểu các đối tợng, hiện tợng sinh học, thầy cần nêu tình huống có vấn đề để cho học sinh tham gia giải quyết. Từ đó giúp học sinh chủ động tìm tòi tri thức mới có cơ së khoa häc, cã hiÓu biÕt gi¶i thÝch chÆt chÏ vµ ch¾c ch¾n. 2. BiÖn ph¸p thùc hiÖn Cụ thể ở tiết 22 bài 21 ở mục 1 : “Xác định đặc điểm chung của ngành thân mềm” học sinh nghiên cứu trên sơ đồ cấu tạo của trai sông, ốc sên và mực, học sinh tìm hiểu về đặc điểm cấu tạo qua ghi chú, thầy hỏi “Trên cơ thể của trai, ốc, mực tuy có cấu tạo khác nhau nhng chúng đều có đặc điểm chung nh thế nào? Từ đó học sinh trả lời đợc những động vật thuộc ngành thân mềm có kích thớc khác nhau, có hình dạng khác nhau và môi trờng sống khác nhau. Sau đó thầy nêu tình huống có vấn đề tËp tÝnh cña chóng ra sao? T¹i sao chóng l¹i cã h×nh d¹ng kh¸c nhau nh vËy? v× sao tập tính sống của chúng lại phong phú nh vậy ? và cuối cùng thầy đi đến kết luận sở dĩ động vật thuộc ngành thân mềm có hình dạng, kích thớc, tập tính sống phong phú là do hệ thần kinh đã phân hoá tập trung thành hạch chỉ đạo những hoạt động phức tạp cña th©n mÒm. Sau khi thầy đã hớng dẫn học sinh trên lớp quan sát tìm tòi trên tranh để rút ra đợc tri thức dẫn đến đặc điểm chung của ngành thân mềm, những câu hỏi tiếp theo ở b¶ng 1 cã thÓ dµnh cho häc sinh tõ trung b×nh trë lªn vµ kÓ c¶ häc sinh yÕu kÐm còng cã thÓ hoµn thµnh b¶ng 1 khi nghe häc sinh kh¸ tr×nh bµy bµi lµm cña m×nh. Cô thÓ học sinh phải tìm những cụm từ và ký hiệu để hoàn thành bảng 1 sau quan sát học sinh toµn nhãm hoµn thiÖn b»ng c¸ch ý kiÕn cña c¸c thµnh viªn. Gi¸o viªn nhËn xÐt đánh giá kết quả của các nhóm sau đó có thể tự giáo viên hoặc hớng dẫn học sinh để các em rút ra kết luận về đặc điểm chung của ngành thân mềm. Trong gi¶ng d¹y gi¸o viªn ph¶i lµm cho häc sinh khao kh¸t tù nguyÖn tham gia trả lời các câu hỏi của giáo viên bổ sung các câu trả lời của bạn, thích đợc phát biểu những ý kiến của mình về vấn đề nêu ra. Học sinh hay thắc mắc đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề mà giáo viên trình bày cha rõ, học sinh chủ động vận dụng linh hoạt những kiến thức kỹ năng đã học để nhận thức các vấn đề mới, học sinh muốn đợc đóng góp với thầy với bạn những thông tin mới lấy từ những nguồn khác nhau có khi vît ra ngoµi bµi häc. Ví dụ nh phần II : “Vai trò của thân mềm” học sinh kể đợc động vật thân mềm lµm thùc phÈm cho ngêi nh : mùc, trai, ngao, èc… sau khi nghe c©u hái h·y kÓ trªn nh÷ng loµi th©n mÒm lµm thùc phÈm cho ngêi vµ th¾c m¾c v× sao cã thÓ t¹o thµnh ngọc trai ở trai và hiểu đợc vì sao ốc ao, ốc mút… là động vật trung gian truyền bệnh và hiểu đợc vì sao hoá thạch một số vỏ ốc vỏ sò mà con ngời hiểu đợc địa chất ở nơi đó..

<span class='text_page_counter'>(5)</span> 3. KÕt qu¶ áp dụng phơng pháp quan sát tìm tòi, đặt và giải quyết vấn đề kết hợp hoạt động nhóm trong trờng THCS. Phơng pháp quan sát tìm tòi ở vật mẫu đã đợc áp dụng trong suốt quá trình giảng dạy môn học đặc biệt trong năm học 2010-2011 đợc thực hiÖn trong ch¬ng tr×nh sinh häc 6 cã kÕt qu¶ nh sau : Trong n¨m häc 2010-2011 ë khèi 6 trong tiÕt 15 c¸c lo¹i rÔ, sau khi häc xong học sinh trả lời so sánh rễ chùm, rễ cọc, mỗi loại lấy 3 rễ cây làm ví dụ. Kết quả đạt 90%. Sau khi häc xong tiÕt 42 nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn cho h¹t n¶y mÇm. Gi¸o viªn kiÓm tra kÕt qu¶  90%. Trong bài 10 đặc điểm chung của ruột khoang kết quả đạt 90%. Bài 12 : Qua quan sát một số giun dẹp, học sinh tìm ra đặc điểm chung của ngành, kết quả đạt 90%. Nh vậy việc giảng dạy sinh học của khối 6, khối 7 trong trờng THCS tôi thấy đã có kết quả tốt hơn cụ thể 90% học sinh đạt yêu cầu. Nếu cũng những bài học này mà sử dụng phơng pháp khác thì chắc chắn kết quả sẽ không đợc nh mong muốn. C/ KÕt luËn : Việc áp dụng phơng pháp quan sát tìm tòi, đặt vấn đề và giải quyết vấn đề, kết hợp học nhóm nhỏ là một kinh nghiệm nhỏ của bản thân tôi đã thực hiện trong những năm học qua. Về việc giảng dạy sinh học ở trờng THCS và đã đem lại kết quả nh mong muốn. Thực hiện phơng pháp này tôi đã phát huy tính tích cực học tập của học sinh để học tập bộ môn sinh giúp học sinh chủ động phát hiện tìm tòi tri thức. Tuy nhiªn mçi ph¬ng ph¸p tù b¶n th©n nã sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ cao trong gi¶ng d¹y nÕu nh kh«ng cã sù phèi hîp víi nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c. Bëi v× néi dung bµi gi¶ng sinh häc ë cÊp II thêng bao gåm nhiÒu lo¹i kiÕn thøc cho nªn trong mét bµi gi¶ng ph¶i sö dông kÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p, mét gi¸o viªn lµm viÖc víi ãc s¸ng t¹o bao giờ cũng cố gắng tiến tới chỗ phối hợp các phơng pháp một cách tốt nhất, đồng thêi kh«ng vËn dông mét c¸ch m¸y mãc nh÷ng ph¬ng ph¸p. Gi¸o viªn sÏ ph¶i lu«n biÕt c¸i tiÕn, ph¸t triÓn vµ lµm giµu thªm cho c¸c ph¬ng ph¸p trªn c¬ së kinh nghiÖm vµ nghÖ thuËt cña m×nh, còng nh trªn kinh nghiÖm tËp thÓ cña nh÷ng gi¸o viªn giái trong trờng và trong địa phơng. §©y lµ mét kinh nghiÖm nhá cña t«i sau gÇn 10 n¨m d¹y m«n Sinh häc ë trêng THCS dù còn nhiều hạn chế cha thể giải quyết đợc trong quá trình thực hiện phơng pháp dạy học. Cuối cùng tôi rất mong các bạn đồng nghiệp , tất cả những ngời làm việc trong ngành giáo dục, có nhiều sáng kiến sáng tạo để chúng ta cùng trao đổi, học hỏi, cùng nhau xây dựng phơng pháp giảng dạy sinh học tốt hơn để những tiết học ngµy cµng thµnh c«ng h¬n. VÜnh Hång, ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2011 Ngêi viÕt.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>

<span class='text_page_counter'>(7)</span>