Luận văn thạc sĩ quản lý hoạt động dạy học môn ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã từ sơn, tỉnh bắc ninh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (632.94 KB, 167 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
HOA HỒNG THÚY
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
HOA HỒNG THÚY
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền
THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn: “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ
Sơn, tỉnh Bắc Ninh” là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi.
Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả
nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Thái Ngun, tháng 8 năm 2020
Tác giả
Hoa Hồng Thúy
i
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ
Sơn,
tỉnh Bắc Ninh”, ngoài sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được rất
nhiều sự giúp đỡ tận tình của các thầy giáo, cơ giáo, các cơ quan, trường học.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn đến Ban Giám hiệu trường Đại học sư phạm
Thái Nguyên, các thầy giáo, cơ giáo phịng Đào tạo, Khoa Tâm lý - Giáo dục,
các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo trong và ngoài Trường Đại học Sư
phạm Thái Nguyên đã giảng dạy trong suốt quá trình học tập.
Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền,
người đã trực tiếp, tận tình hướng dẫn khoa học, giúp đỡ tơi hồn thành luận
văn này.
Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Sở Giáo dục và Đào
tạo tỉnh Bắc Ninh, phòng Giáo dục Trung học - Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Ninh,
Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo dạy môn Ngữ văn ở các trường THPT trên địa
bàn thị xã Từ Sơn; cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, nhiệt
tâm, nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tơi hồn thành luận văn.
Trong q trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, mặc dù đã có nhiều cố
gắng nhưng luận văn khơng thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Kính
mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cơ giáo,
bạn bè đồng nghiệp để luận văn được hồn chỉnh hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020
Tác giả luận văn
Hoa Hồng Thúy
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................ii
MỤC LỤC......................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT...........................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................. v
MỞ ĐẦU............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài.............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu................................................................ 3
4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài......................................................................3
5. Giả thuyết khoa học........................................................................................ 3
6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu của đề tài.........................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................4
8. Cấu trúc luận văn............................................................................................ 5
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MƠN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG
LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG...........6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................... 6
1.1.1. Trên thế giới..............................................................................................6
1.1.2. Ở Việt Nam............................................................................................... 8
1.2. Các khái niệm cơ bản.............................................................................. 11
1.2.1. Hoạt động dạy học.................................................................................. 11
1.2.2. Năng lực, phát triển năng lực học sinh,.................................................. 12
1.2.3. Dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh....13
1.2.4. Quản lý, quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng
phát triển năng lực học sinh.................................................................... 15
1.3. Dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở
trường trung học phổ thông.....................................................................17
iii
1.3.1. Vị trí, vai trị của mơn Ngữ văn trong chương trình Giáo dục trung học
phổ thơng.................................................................................................17
1.3.2. Đặc điểm của dạy học môn Ngữ văn trung học phổ thông theo định
hướng phát triển năng lực học sinh.........................................................17
1.3.3. Mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực
học sinh ở trường trung học phổ thông...................................................18
1.3.4. Những năng lực cần hình thành cho học sinh thơng qua dạy học môn
Ngữ văn ở trường trung học phổ thông...................................................20
1.3.5. Nội dung dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực
học sinh ở trường trung học phổ thông...................................................23
1.3.6. Phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng
lực học sinh ở trường trung học phổ thơng.............................................25
1.3.7. Hình thức tổ chức dạy học mơn Ngữ văn theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông....................................28
1.3.8. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát
triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông............................29
1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ở trường trung học phổ thơng....................................30
1.4.1. Quản lý thực hiện mục tiêu, chương trình dạy học môn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông.30
1.4.2. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thơng....................32
1.4.3. Quản lý hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát
triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông............................33
1.4.4. Quản lý hoạt động học môn Ngữ văn của học sinh theo định hướng
phát triển năng lực ở trường trung học phổ thông.................................. 34
1.4.5. Quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định
hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông.........34
1.4.6. Quản lý việc sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học môn Ngữ
văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học
phổ thông.................................................................................................36
iv
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ
thông........................................................................................................37
1.5.1. Yếu tố chủ quan...................................................................................... 37
1.5.2. Yếu tố khách quan...................................................................................39
Kết luận chương 1.............................................................................................41
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ
XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH..........................................................42
2.1. Đặc điểm tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và giáo dục của
thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.................................................................. 42
2.1.1. Vị trí, điều kiện địa lý............................................................................. 42
2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của thị xã Từ Sơn
...........................................................................................................................42
2.1.3. Khái quát các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
...........................................................................................................................43
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng.............................................................45
2.2.1. Mục tiêu khảo sát.................................................................................... 45
2.2.2. Đối tượng khảo sát..................................................................................45
2.2.3. Nội dung khảo sát................................................................................... 45
2.2.4. Phương pháp và cách xử lý số liệu khảo sát...........................................46
2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.....47
2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên Ngữ văn và học
sinh các trường THPT thị xã Từ Sơn về dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh............................................................................47
2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu môn Ngữ văn theo định hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn..................... 48
2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Ngữ văn theo định hướng
phát triển năng lực học sinh.................................................................... 51
v
2.3.4. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định
hướng phát triển năng lực học sinh.........................................................55
2.3.5. Thực trạng hình thức tổ chức dạy học mơn Ngữ văn theo định hướng
phát triển năng lực học sinh.................................................................... 57
2.3.6. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn theo định
hướng phát triển năng lực học sinh.........................................................58
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã
Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh............................................................................ 60
2.4.1. Thực trạng quản lý mục tiêu, chương trình dạy học mơn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh.................................................60
2.4.2. Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh.................................................62
2.4.3. Thực trạng quản lý hình thức tổ chức dạy học mơn Ngữ văn theo định
hướng phát triển năng lực học sinh.........................................................64
2.4.4. Thực trạng quản lý hoạt động học môn Ngữ văn của học sinh ở các
trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn..............................................66
2.4.5. Thực trạng quản lý đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn
Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh..........................68
2.4.6. Thực trạng quản lý sử dụng cơ sở vật chất, phương tiện dạy học môn
Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh..........................70
2.5. Thực trạng mức độ của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động
dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở
các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh...............73
2.6. Đánh giá chung về thực trạng..................................................................76
2.6.1. Kết quả đạt được.....................................................................................76
2.6.2. Tồn tại, hạn chế.......................................................................................77
2.6.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế................................................78
Kết luận chương 2.............................................................................................78
vi
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH
BẮC NINH.............................................................................................81
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp...........................................................81
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thơng
...........................................................................................................................81
3.1.2. Ngun tắc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh......81
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống..........................................................81
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn......................................................... 82
3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả..........................................................82
3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn ở các trường THPT
thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh theo định hướng phát triển năng lực học
sinh..........................................................................................................82
3.2.1. Biện pháp 1: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán
bộ quản lý, giáo viên và học sinh về dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh nói chung và dạy học mơn Ngữ văn nói riêng...82
3.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh cho giáo viên Ngữ văn....................85
3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo đa dạng hóa phương pháp, hình thức tổ chức dạy
học theo định hướng phát triển năng lực học sinh..................................88
3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo giáo viên bồi dưỡng phương pháp tự học, tạo
động cơ, hứng thú học tập môn Ngữ văn cho học sinh...........................92
3.2.5. Biện pháp 5: Chỉ đạo đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả dạy
học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh...........94
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp..............................................................98
3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý
hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực
học sinh ở các trường THPT Thị xã Từ Sơn...........................................99
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm............................................................................99
3.4.2. Phương pháp khảo nghiệm......................................................................99
vii
3.4.3. Đối tượng khảo nghiệm.......................................................................... 99
3.4.4. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của của các biện
pháp đã đề xuất....................................................................................... 99
Kết luận chương 3...........................................................................................106
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...............................................................107
1. Kết luận.......................................................................................................107
2. Khuyến nghị................................................................................................108
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................111
PHỤ LỤC
viii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT
Viết tắt
BGH
CBGV
CBQL, GV, CNV
CM
CNTT
CSVC
ĐH
GD&ĐT
GDCD
GV
GVBM
GVCN
GVDG
HĐDH
HS
HTTC
KTĐG
PPCT
PPDH
PTDH
PTNL
PTNL HS
QLGD
SGK
SKKN
TB
TBDH
iv
Viết tắt
TDTT
THCS
THPT
THPT QG
TPVH
TPVH
VBVH
VH
v
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.
Bảng 2.1.
Bảng 2.2.
Bảng 2.3.
Bảng 2.4.
Bảng 2.5.
Bảng 2.6.
Bảng 2.7.
Bảng 2.8.
Bảng 2.9.
Bảng 2.10.
Bảng 2.11.
Bảng 2.12.
Bảng 2.13.
Bảng 2.14.
Bảng 3.1.
Bảng 3.2.
Bảng 3.3.
Các năng lực mơn Ngữ văn THPT cần hình thành cho học sinh .. 20
Bảng thống kê đội ngũ giáo viên các trường THPT thị xã Từ Sơn
45
Khảo sát nhận thức của CBQL, GV và HS về tầm quan trọng
của dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS 47
Kết quả khảo sát thực trạng CBQL và GV thực hiện mục tiêu
dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS 49
Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Ngữ văn theo định
hướng PTNL HS 51
Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh
55
Thực trạng hình thức dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS
57
Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn......58
Khảo sát thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học môn
Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực HS 60
Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn
theo định hướng PTNL HS
62
Thực trạng quản lý hình thức tổ chức dạy học Ngữ văn theo
định hướng PTNL HS 65
Khảo sát về thực trạng quản lý hoạt động học môn Ngữ văn của
HS các trường THPT thị xã Từ Sơn 67
Thực trạng quản lý việc đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học
tập môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS
69
Thực trạng quản lý việc sử dụng cơ sở vật chất, phương tiện dạy
học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS
71
Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học môn Ngữ
văn theo định hướng PTNL HS 74
Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp.............1001
Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp................1023
Mức độ tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện
pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng
PTNL HS 1034
v
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thời kỳ hội nhập và phát triển của đất nước ta hiện nay, đổi mới
giáo dục và đào tạo là một trong những chiến lược quan trọng trong quá trình
phát triển của đất nước. Đẩy mạnh sự nghiệp cơng nghiệp hóa- hiện đại hóa đất
nước đã và đang đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp Giáo dục và đào tạo,
đặc biệt là quá trình đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng cơ
bản của việc đổi mới giáo dục được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm là
chuyển từ nền giáo dục hàn lâm, giáo điều, truyền thụ kiến thức sang nền giáo
dục sáng tạo, thực tiễn, chú trọng hình thành thành năng lực tư duy, năng lực
hành động cho người học. Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI đã xác định: Phát
triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng
nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang
phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý
luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và
giáo dục xã hội [12]. Quan điểm định hướng của Đảng là cơ sở quan trọng để
các nhà trường quyết tâm đổi mới cách dạy, cách học nhằm hướng đến mục tiêu
đào tạo nguồn nhân lực, phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực của người học
đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ mới.
Trong hệ thống giáo dục nước ta, THPT là cấp học cuối cùng của giáo dục
phổ thông, là nơi tạo tiền đề, điều kiện để học sinh chuyển sang giai đoạn giáo dục
nghề nghiệp và tham gia vào quá trình lao động trong xã hội. Ở giai đoạn này, học
sinh cần được cung cấp những kiến thức khoa học tổng hợp, hình thành các kỹ
năng học tập ở bậc giáo dục tiếp theo, các kỹ năng lao động và thái độ, giá trị sống
phù hợp với sự trưởng thành về nhân cách. Dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh giúp học sinh phát triển tốt nhất phẩm chất và năng lực của
mình, có các kỹ năng cần thiết để giải quyết linh hoạt các vấn đề nảy sinh của thực
tiễn. Điều này đòi hỏi các trường THPT phải quan tâm phát huy vai trò
1
của tất cả các mơn học vào q trình này. Môn Ngữ văn là một trong những
môn học quan trọng góp phần bồi dưỡng kiến thức, định hướng giá trị nhân
cách, tình cảm, thái độ và kỹ năng sống cho học sinh. Ngồi ra, kiến thức Ngữ
văn trong chương trình THPT còn giúp bồi dưỡng tâm hồn cho học sinh cùng
các hành vi cao đẹp như: quý trọng gia đình, bạn bè, thầy cơ; phê phán các thói
hư, tật xấu trong xã hội, tôn trọng lẽ phải, công bằng và hướng tới các giá trị
nhân văn tích cực. Như vậy, hoạt động dạy học môn Ngữ văn ở trường THPT
tạo nền tảng quan trọng, cung cấp những nhân cách tốt cho xã hội. Hoạt động
này chỉ có kết quả tốt, đáp ứng được yêu cầu của xã hội nếu được tổ chức, quản
lý khoa học, đúng định hướng và có hiệu quả.
Trong thời gian qua, cùng với đổi mới các khâu, các bước của quá trình
giáo dục, các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều cố gắng
đổi mới trong cơng tác quản lý HĐDH nói chung và dạy học mơn Ngữ văn nói
riêng theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên trên thực tế, bên
cạnh những kết quả đã đạt được, công tác quản lý HĐDH môn Ngữ văn ở các
trường THPT thị xã Từ Sơn theo định hướng phát triển năng lực học sinh vẫn
còn những hạn chế nhất định. Một số thầy cô giáo chưa nhận thức rõ tầm quan
trọng của vấn đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Các
thầy cơ cịn dạy học theo phương pháp cũ, truyền thống. Điều này đòi hỏi các
nhà quản lý phải có những biện pháp quản lý đồng bộ, phù hợp để HĐDH mơn
Ngữ văn có chất lượng, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu hình thành và phát triển toàn
diện năng lực cho học sinh hiện nay.
Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Quản lý hoạt
động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở
các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh” làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về HĐDH môn Ngữ văn và
quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS, luận văn đề xuất
2
các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ở các
trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh nhằm nâng cao hiệu quả dạy học
mơn Ngữ văn, phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy
học.
3.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1.
Khách thể nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở các trường THPT.
3.2.
Đối tượng nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển
năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
4.
Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định
hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT.
4.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh
Bắc Ninh.
4.3. Đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng
phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
5. Giả thuyết khoa học
HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ở các trường THPT thị
xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian qua đã được quan tâm, thực hiện, tuy
nhiên, vẫn còn một số bất cập. Nếu đề xuất và thực hiện một cách đồng bộ các
biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS một cách
khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn nhà trường và đặc điểm học sinh thì
sẽ nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn, phát triển được NLHS, góp phần
nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THPT thị xã Từ Sơn.
6.
Giới hạn, phạm vi nghiên cứu của đề tài
-
Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các biện pháp
quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS của Hiệu trưởng ở các
3
trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Giới hạn nội dung nghiên cứu
trong chương trình Ngữ văn lớp 10,11.
-
Thời gian: Từ tháng 8/2019 đến tháng 4/2020.
-
Giới hạn về khách thể điều tra:
+
18 cán bộ quản lý (Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng CM).
+
36 giáo viên dạy Ngữ văn.
+
200 học sinh khối 10,11.
của 04 trường THPT trong địa bàn thị xã Từ Sơn: THPT Ngô Gia Tự, THPT Lý
Thái Tổ, THPT Nguyễn Văn Cừ, THPT Từ Sơn.
7.
Phương pháp nghiên cứu
7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng các phương pháp: Phân tích và tổng hợp tài liệu, phân loại và hệ
thống hoá tài liệu lý thuyết về HĐDH môn Ngữ văn, quản lý HĐDH môn Ngữ
văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT để xây
dựng cơ sở lý luận của đề tài.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
-
Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Xây dựng hệ thống câu hỏi điều
tra trên đối tượng là CBQL, GV dạy môn Ngữ Văn, học sinh lớp 11, 10 nhằm
thu thập những thông tin về thực trạng dạy học và quản lý HĐDH môn Ngữ
văn và các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng QLHĐ dạy học môn Ngữ Văn.
-
Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn cán bộ quản lý, GV các nhà trường
về thực trạng quản lý dạy học môn Ngữ văn theo định hướng tiếp cận năng lực
học sinh làm căn cứ đề xuất những biện pháp quản lý hiệu quả.
-
Phương pháp quan sát: Thu thập thông tin qua việc quan sát hoạt động
giảng dạy của GV Ngữ văn, dự giờ thăm lớp; hoạt động sinh hoạt chuyên môn;
của các trường THPT trong thị xã Từ Sơn, nhằm làm sáng tỏ thêm thực trạng.
-
Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: nghiên cứu một số giáo
án của giáo viên, qua đó đánh giá việc thiết kế giáo án dạy học theo định hướng
PTNL HS.
4
-
Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến lãnh đạo và chuyên viên Sở
GD&ĐT phụ trách môn Ngữ văn, Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, GV dạy Ngữ
văn trong các nhà trường nhằm đánh giá mức độ cấp thiết và tính khả thi của
các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL
HS mà luận văn đề xuất.
7.3. Phương pháp xử lý số liệu
Sử dụng toán thống kê để xử lý, tổng hợp số liệu thu được, trên cơ sở đó
rút ra kết luận khoa học, nhận xét mang tính khái qt.
8.
Cấu trúc luận văn
Ngồi phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham
khảo và Phụ lục; nội dung chính của luận văn được cấu trúc 3 chương:
-
Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông.
-
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thị
xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
-
Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh
Bắc Ninh.
5
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Tiếp cận năng lực trong giáo dục nói chung, dạy học nói riêng được hình
thành, phát triển rộng khắp ở Mỹ vào những năm 1970 và trở thành một phong
trào với những nấc thang mới trong những năm 1990 ở Anh, Úc, New Zealand,
xứ Wales... Theo J. Richard và T. Rodger, “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập
trung vào kết quả học tập, nhắm tới những gì người học dự kiến phải làm được
hơn là nhắm tới những gì họ cần phải học được”. Khi tổng kết các lý thuyết về
tiếp cận dựa trên năng lực trong dạy học và phát triển, K.E. Paprock đã chỉ ra
năm đặc tính cơ bản của tiếp cận này: 1)Tiếp cận năng lực dựa trên triết lý
người học là trung tâm; 2) Tiếp cận năng lực thực hiện việc đáp ứng các địi hỏi
của chính sách; 3) Tiếp cận năng lực là định hướng cuộc sống thật; 4) Tiếp cận
năng lực rất linh hoạt và năng động; 5) Những tiêu chuẩn của năng lực được
hình thành một cách rõ ràng [9].
R.E. Boyatzid cho rằng phát triển dạy học dựa trên mơ hình năng lực cần
xử lý một cách có hệ thống ba khía cạnh sau: (1) xác định các năng lực, (2)
phát triển chúng, và (3) đánh giá chúng một cách khách quan. Để xác định
được các năng lực, điểm bắt đầu thường là các kết quả đầu ra (outputs). Từ đó,
đi đến xác định vai trị của những người có trách nhiệm phải tạo ra các kết quả
đầu ra này. Một vai trò là một tập hợp các hành vi được mong đợi về một người
theo những nghĩa vụ và địa vị công việc của người đó. Thuật ngữ “vai trị cơng
việc” đề cập tới việc thực hiện những nhiệm vụ thực sự của một người. Trên cơ
sở của từng vai trò, xác định các năng lực cần thiết để có thể thực hiện tốt vai
trị đó. Ví dụ, để thực hiện tốt vai trị của mình, người giáo viên Hoa Kỳ phải có
6
các năng lực sau đây: Hiểu các khái niệm trọng tâm, các cơng cụ tìm kiếm, các
cấu trúc mơn học mình dạy và có khả năng làm cho những yếu tố này có ý
nghĩa đối với học sinh; Hiểu học sinh học tập, phát triển như thế nào và có khả
năng tạo ra các cơ hội để hỗ trợ cho sự phát triển trí tuệ, xã hội, nhân cách của
các em; Hiểu học sinh khác biệt nhau như thế nào về cách học và tạo ra các cơ
hội dạy học thích ứng với các đối tượng khác nhau; Hiểu và sử dụng các cách
thức dạy học đa dạng để khuyến khích sự phát triển tư duy phê phán, khả năng
giải quyết vấn đề và các kỹ năng hoạt động của học sinh; Vận dụng sự hiểu biết
về hành vi, động cơ của cá nhân và nhóm để tạo ra mơi trường học tập có lợi
cho sự tương tác xã hội, tham gia tích cực trong q trình học tập và tự lực
cánh sinh; Vận dụng tri thức về các kỹ thuật giao tiếp bằng lời, không lời và
các phương tiện thơng tin có hiệu quả khác để tạo ra sự tìm tịi tích cực, sự
tương trợ và hợp tác trong lớp học; Lập kế hoạch dạy học trên cơ sở hiểu biết
về môn học, học sinh, cộng đồng và mục tiêu của chương trình; Hiểu biết và sử
dụng các phương pháp đánh giá chính thức và phi chính thức nhằm xác định và
đảm bảo sự phát triển liên tục về trí tuệ, xã hội và thể lực của học sinh; Biết
đánh giá hiệu quả của các hành động và các lựa chọn của mình đối với học
sinh, phụ huynh và các nhà chuyên nghiệp khác trong cộng đồng giáo dục; tích
cực tìm kiếm các cơ hội phát triển nghề nghiệp; Biết phát triển các quan hệ với
đồng nghiệp trong trường, các phụ huynh và các cơ quan trong cộng đồng rộng
lớn nhằm hỗ trợ quá trình học tập và phúc lợi của người học...[9].
Mơ hình năng lực đã được phát triển rộng khắp trên thế giới với Hệ thống
chất lượng quốc gia về đào tạo nghề nghiệp ở Anh và xứ Wales; Khung chất
lượng quốc gia của New Zealand; Các tiêu chuẩn chất lượng của Hội đồng đào
tạo quốc gia Australia; Những kỹ năng cần thiết phải đạt được của Hội đồng đào
tạo quốc gia Mỹ… Cùng với nghiên cứu mơ hình năng lực trong dạy học, các tác
giả cịn xây dựng mơ hình năng lực của các nhà quản lý. Morley & Vilkinas đã
tổng kết được 16 đặc tính xác định năng lực cho những nhà quản lý trong khu vực
cơng, trong đó có lĩnh vực GD&ĐT, đó là: 1) Tầm nhìn và sứ mạng; 2) Thực
7
hiện; 3) Chiến lược; 4) Quản lý con người; 5) Quan hệ công chúng, cộng đồng;
6)
Sự phức tạp; 7) Quan hệ với các q trình chính trị; 8) Tính trách nhiệm; 9)
Thành tựu; 10) Năng lực trí tuệ, tư duy; 11) Các đặc tính cá nhân, đặc biệt là tự
quản; 12) Chính sách; 13) Kỹ năng quan hệ qua lại giữa các cá nhân; 14) Thay
đổi; 15) Truyền đạt; 16) Quản lý nguồn lực. Từ đó, theo các tác giả này, muốn
nâng cao hiệu quả quản lý, bản thân các nhà quản lý phải được phát triển các
năng lực đặc trưng cho hoạt động quản lý. Trên cơ sở các năng lực chung, mỗi
lĩnh vực quản lý đòi hỏi những năng lực riêng [9].
1.1.2. Ở Việt Nam
-
Nghiên cứu về thiết kế chương trình dạy học theo định hướng phát
triển năng lực
Tác giả Đỗ Ngọc Thống [34] cho rằng: chương trình dạy học định hướng
năng lực là chương trình định hướng kết quả đầu ra, nhằm mục tiêu phát triển
năng lực người học. Chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của
quá trình dạy học. Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không
quy định những nội dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong
muốn của quá trình giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc
lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm
bảo thực hiện được mục tiêu dạy học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn.
Trong chương trình định hướng phát triển năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết
quả học tập mong muốn thường được mô tả thông qua hệ thống các năng lực,
được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Người học cần đạt được
những kết quả, yêu cầu đã quy định trong chương trình.
- Nghiên cứu về tổ chức hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực
Các tác giả Đặng Quốc Bảo và Nguyễn Sỹ Thu [1], tổ chức dạy học theo
định hướng phát triển năng lực là giúp người học thấu hiểu “Học để làm gì - Học
cái gì” để có năng lực đích thực; đồng thời bồi dưỡng cho người học cách “Học
hiệu quả” để có năng lực bền vững. Bên cạnh đấy, các tác giả còn chỉ ra những
8
năng lực tư duy nền tảng cần trang bị cho người học trong q trình dạy học, đó
là: Tư duy ngun tắc (thơng thạo một lĩnh vực chính và ít nhất một lĩnh vực
chuyên môn); Tư duy tổng hợp (biết hợp nhất các ý kiến chuyên môn khác
nhau thành một tổng thể, gắn tổng thể này với tổng thể khác); Tư duy sáng tạo
(biết khám phá và làm rõ những vấn đề, những địi hỏi của thực tiễn); Tư duy
tơn trọng (nhận biết và thấu hiểu sự khác biệt giữa các dịng tư tưởng); Tư duy
đạo đức (hồn thành trách nhiệm là một người lao động).
Một số tác giả khác lại cho rằng, để tổ chức hiệu quả hoạt động dạy học
theo định hướng phát triển năng lực cần chú ý đến việc sử dụng các phương
pháp và hình thức tổ chức dạy học, tạo điều kiện tốt nhất cho người học thực
hành, vận dụng kiến thức trong những tình huống đa dạng. Nếu trong quá trình
dạy học, người dạy không tổ chức được các hoạt động học tập phù hợp cho
người học thì khơng thể hình thành được ở họ những năng lực mong muốn[20].
Đổi mới hoạt động dạy học môn Ngữ văn đã được một số nhà khoa học
quan tâm nghiên cứu như:
Tác giả Đỗ Ngọc Thống đã có những cơng trình nghiên cứu: Chương trình
Ngữ văn trong nhà trường phổ thông Việt Nam và hướng phát triển sau 2018; Đổi
mới căn bản tồn diện chương trình Ngữ văn; Đổi mới đánh giá kết quả học tập
môn Ngữ văn.Trong các cơng trình này, tác giả đã nêu ra những quan niệm khoa
học về Năng lực và đánh giá năng lực. Đối với môn Ngữ văn tác giả đã khái qt
hai nhóm năng lực cơ bản của bộ mơn, đó là: Năng lực tiếp nhận văn bản và Năng
lực tạo lập văn bản. Đồng thời đã nêu ra những định hướng cơ bản về đánh giá
năng lực môn Ngữ văn. Theo đó, đánh giá chất lượng học tập mơn Ngữ văn theo
định hướng phát triển năng lực cần có những phương thức cụ thể và cần chú trọng
đến đánh giá các kĩ năng của học sinh. Bên cạnh đó cần nhận thức rõ sự khác biệt
giữa đánh giá năng lực với đánh giá nội dung. Tác giả cũng nêu rõ những mục tiêu
chính và quan trọng của đánh giá chất lượng môn Ngữ văn theo định hướng phát
triển năng lực học sinh. Có thể thấy,
9
đây là những quan niệm, những đường hướng mang tính khái quát, vĩ mô của
việc đổi mới đánh giá chất lượng học tập môn Ngữ văn ở THPT. Bên cạnh đó
cũng đã đưa ra được những giải pháp rất cụ thể để hoạt động đánh giá theo
năng lực có hiệu quả thiết thực [34].
Tác giả Trần Đình Sử đã nghiên cứu về môn Ngữ văn và dạy học Ngữ
văn trong nhà trường phổ thông sao cho đạt hiệu quả. Tác giả đã xuất phát từ
đặc điểm của môn Ngữ văn, từ thực trạng dạy và học môn Ngữ văn mà tìm ra
nguyên nhân và đưa ra các giải pháp đổi mới về quan điểm dạy học, phương
pháp dạy học, đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá mơn Ngữ văn [31].
Ngồi ra, cịn một số luận văn, luận án nghiên cứu vấn đề quản lý quá
trình dạy học, quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL học sinh ở các
trường THPT đã được bảo vệ.
Luận văn “ Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng
lực học sinh các trường THPT huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam” của tác giả Bùi
Đức Thiện, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2016 [33].
Đề tài nghiên cứu “Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực”
như: Nguyễn Đức Hậu (2015), “Quản lý hoạt động giáo dục thể chất cho học
sinh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ”. Đề tài đã phân
tích được thực trạng quản lý hoạt động giáo dục thể chất cho học sinh theo tiếp
cận năng lực ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ và đề xuất 5 biện pháp nhằm
nâng cao chất lượng quản lý hoạt động giáo dục thể chất cho học sinh theo tiếp
cận năng lực ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ.
Trần Thị Viên (2016) “Quản lí hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận
năng lực thực hiện của học viên tại Trung tâm GDTX Yên Lập, tỉnh Phú Thọ”. Đề
tài đã nêu được những cơ sở lý thuyết quan trọng, phân tích được thực trạng và đề
xuất 5 biện pháp quản lí hoạt động dạy học nghề theo hướng tiếp cận năng lực
thực hiện của học viên tại Trung tâm GDTX Yên Lập, tỉnh Phú Thọ.
Phan Tuấn Dũng (2018), “Quản lý dạy học môn Tiếng anh theo tiếp cận năng
lực ở các trường THPT thị xã Quảng yên - tỉnh Quảng Ninh”. Tác giả đã phân tích
10
