Luận văn thạc sĩ quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện đại từ, tỉnh thái nguyên​

ĐẠI HỌC THÁI NGUN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HỒNG XN BÍNH

QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC
HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn: PGS.TS. Đỗ Hồng Thái

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Đây là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và kết quả
nghiên cứu luận văn này là trung thực, khách quan không trùng lặp với các đề
tài khác đồng thời chưa từng được công bố ở bất cứ tài liệu nào. Nếu không
đúng sự thật trên tơi hồn tồn chịu trách nhiệm.
Thái Ngun, tháng 8 năm 2020
Học viên
Hồng Xn Bính

i


LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tơi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng khoa
học, các thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đặc
biệt là các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục đã trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn,
giúp đỡ tơi trong q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành khóa học.

Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Hồng Thái, người
thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong q trình nghiên cứu và hồn
thành luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của các đồng chí lãnh đạo
lãnh đạo, chun viên Phịng Giáo dục và Đào tạo huyện Đại Từ, các đồng chí
cán bộ quản lý và các đồng nghiệp các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái
nguyên đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tơi có được những thơng tin
bổ ích phục vụ q trình nghiên cứu.
Đề tài "Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các
trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên" đã hoàn thành đúng kế
hoạch. Mặc dù tác giả luận văn đã có nhiều cố gắng, song luận văn khơng thể
tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong các thầy giáo, cô giáo, các chuyên gia,
đồng nghiệp quan tâm tới vấn đề nghiên cứu đóng góp ý kiến để luận văn được
hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 8 năm
2020
Học viên
Hồng Xn Bính

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................. ii
MỤC LỤC.................................................................................................................. ii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT.............................................vii
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU...........................................................................viii
MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài.............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................2
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................3
5. Giả thuyết khoa học........................................................................................ 3
7. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................3
8. Cấu trúc luận văn............................................................................................ 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC...........................6

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...........................................................................6
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài...............................................................6
1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước............................................................... 8
1.2. Các khái niệm công cụ...............................................................................11
1.2.1. Quản lý....................................................................................................11
1.2.2. Quản lý dạy học...................................................................................... 12
1.2.3. Hoạt động dạy học.................................................................................. 13
1.2.4. Năng lực và phát triển năng lực.............................................................. 16
1.2.5. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học.............18
1.2.6. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong
trường tiểu học........................................................................................20
1.3. Lý luận về dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học
...........................................................................................................................21

iii


1.3.1. Mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh
tiểu học....................................................................................................22
1.3.2. Nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học
...........................................................................................................................22
1.3.3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh tiểu học.......................................................................22
1.3.4. Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học
...........................................................................................................................23
1.3.5. Môi trường học tập học tập theo định hướng phát triển năng lực học
sinh tiểu học............................................................................................ 24
1.3.6. Sản phẩm giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học
...........................................................................................................................25
1.4. Nội dung quản lý dạy học dạy học theo định hướng phát triển năng lực
học sinh...................................................................................................27
1.4.1. Quản lý kế hoạch hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng
lực học sinh.............................................................................................27
1.4.2. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở
trường tiểu học........................................................................................29
1.4.3. Quản lý việc thực hiện chương trình nội dung dạy học và hồ sơ
chun mơn của giáo viên.......................................................................31
1.4.4. Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp và sử dụng phương tiện dạy
học.....................................................................................................................32
1.4.5. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.......33
1.4.6. Quản lý việc khai thác, đảm bảo các điều kiện cho hoạt động dạy học..34
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng phát triển
năng lực ở trường tiểu học tiểu học........................................................ 34
Kết luận chương 1.............................................................................................39

Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI
TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN................................................................................... 41

2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội và giáo dục tiểu học của huyện Đại Từ, tỉnh
Thái Nguyên............................................................................................41


iv


2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội của huyện Đại Từ.......................................... 41
2.1.2. Khái quát tình hình giáo dục và giáo dục tiểu học của huyện Đại Từ,
tỉnh Thái Nguyên.....................................................................................42
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng................................................................47
2.2.3. Đối tượng khảo sát..................................................................................48
2.3. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu
học huyện Đại Từ....................................................................................48
2.2.1. Thực trạng hoạt động dạy học dạy học theo định hướng tiếp cận năng
lực học sinh tiểu học hiện nay.................................................................49
2.2.2. Thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực tiểu
học huyện Đại Từ....................................................................................54
2.2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng
phát triển năng lục ở các trường tiểu học hiện nay.................................80
2.3. Đánh giá chung.......................................................................................... 82
2.3.1. Những kết quả đạt được..........................................................................82
2.3.2. Tồn tại, hạn chế.......................................................................................83
2.3.3. Nguyên nhân hạn chế..............................................................................84
Kết luận chương 2.............................................................................................85
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN 87

3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý....................................................... 87
3.1.1. Đảm bảo tính pháp lý..............................................................................87
3.1.2. Đảm bảo tính mục tiêu............................................................................87
3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa..............................................................................87
3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn............................................................................88
3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống............................................................................88
3.1.6. Đảm bảo tính khả thi...............................................................................89
3.2. Đề xuất biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực
ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.........................89
v


3.2.1. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học dạy học theo định hướng phát
triển năng lực.......................................................................................... 89
3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, năng lực quản lý dạy học
theo định hướng phát triển năng lực....................................................... 92
3.2.3. Xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên có số lượng đủ, chất lượng
cao, cơ cấu phù hợp.................................................................................96
3.2.4. Tổ chức chỉ đạo hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và bồi
dưỡng kỹ năng sư phạm cho giáo viên................................................... 99
3.2.5. Bồi dưỡng nâng cao trình độ tin học cho giáo viên, tăng cường ứng
dụng công nghệ thông tin trong dạy học...............................................103
3.2.6. Chỉ đạo hoạt động kiểm tra, đánh giá và thi đua khen thưởng hoạt
động dạy học của giáo viên...................................................................107
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp.............................................................. 110
3.4. Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất......111
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm..........................................................................111
3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm........................................................................ 111

3.4.3. Các bước tiến hành khảo nghiệm..........................................................111
Kết luận chương 3...........................................................................................116
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 117
DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................... 120
PHỤ LỤC
...............................................................................................................

vi


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TT

Chữ viết tắt

1

CBQL

2

CĐ

3

CNH-HĐH

4

CNTT

5

CQG

6

ĐH

7

GDĐT

8

GDPT

9

GV

10

HĐDH

11

HS

12

HT

13

HTNV

14

HTXSNV

15

KTĐG

16

KTXH

17

PPDH

18

PTNL

19

QLNN

20

SL

21

TB

22

TC

23

TH&THCS

24

TNCS

25

TNTP

26

UBND

vii

Bảng 2.1.
Bảng 2.2.

Bảng 2.3.
Bảng 2.4.
Bảng 2.5.
Bảng 2.6.
Bảng 2.7.
Bảng 2.8.
Bảng 2.9.
Bảng 2.10.
Bảng 2.11.
Bảng 2.12.
Bảng 2.13.
Bảng 2.14.

viii


Bảng 3.1.

Kết quả đánh giá Tính cấp thiết và Tính khả thi.........................113

Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp quản lý dạy học theo định hướng PTNL ở các trường
tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

ix

115


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Việc đổi mới căn bản tồn diện chương trình giáo dục phổ thơng, các nghị
quyết đã chỉ đạo việc đổi mới như: Nghị quyết 29/ NQ-TW: "Tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối
truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ,
khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ
năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức
học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học.
Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thơng trong dạy và học".

Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 thay đổi theo hướng tiếp cận
năng lực. Để hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh, chương
trình mới quy định các mơn và hoạt động giáo dục trong nhà trường áp dụng
phương pháp tích cực hố hoạt động của người học. Theo đó, giáo viên đóng
vai trị tổ chức, hướng dẫn học sinh, tạo mơi trường học tập thân thiện, tổ chức
những tình huống có vấn đề để khuyến khích các em tích cực tham gia học tập,
tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen và khả
năng tự học.
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh nhằm giúp cho các
em không chỉ chú ý tích cực hố học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn
luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và
nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực
tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV-HS theo hướng
cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội.

Hiện nay, lối truyền thụ một chiều từ thầy đến trò vẫn còn tồn tại ở nhiều
bậc học, cấp học. Hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường
tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái nguyên trong những năm gần đây đã có những

1


bước chuyển biến đáng kể song hiệu quả chưa cao, đội ngũ giáo viên cơ bản đáp
ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm
phát huy tính tích cực, chủ động tiếp cận PTNL học sinh. Tuy nhiên, các hoạt
động tự học của học sinh như: Tự tìm hiểu kiến thức, tự thao tác thực hành, tự
phát hiện và giải quyết vấn đề chưa được giáo viên chú trọng trong quá trình dạy
học. Do đó tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh không được phát huy.
Học sinh thường ỷ lại vào thầy cơ, gia đình dẫn đến trạng thái thờ ơ trong học tập,
rèn luyện và các hoạt động khác. Mặc dù đội ngũ giáo viên được bồi dưỡng, đào
tạo thường xuyên về đổi mới HĐDH theo hướng PTNL học sinh, song việc vận
dụng còn hạn chế, chưa hiệu quả. Bên cạnh đó cơng tác quản lý HĐDH của nhà
trường cịn nặng tính hình thức, phần lớn CBQL nhà trường đều được bổ nhiệm từ
những giáo viên có nhiều thành tích, kinh nghiệm trong giảng dạy, có năng lực
chuyên môn tốt nhưng chưa được trang bị chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý giáo
dục. Điều đó ảnh hưởng khơng nhỏ đến những quyết sách mang tính đột phá trong
đổi mới HĐDH của nhà trường.

Xuất phát từ những lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài: "Quản lý dạy học
theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh

Thái Nguyên" cho công trình nghiên cứu của mình.
2.

Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận, thực trạng quản lý dạy học theo định

hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học, đề xuất một số biện pháp quản
lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại
Từ, tỉnh Thái Nguyên.
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu
học.
3.2. Đối tượng nghiên cứu

2


Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu
học ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.
4.

ở

Nhiệm vụ nghiên cứu
-

Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý theo định hướng phát triển năng lực

-

Thực trạng quản lý dạy học quản lý theo định hướng phát triển năng lực

các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

-

Đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý dạy học quản lý theo

định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái
Nguyên.
5. Giả thuyết khoa học
Hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu
học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. trong thời gian qua đã được quan tâm thực
hiện nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh. Nếu đề xuất
được các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực phù hợp
với đặc điểm của trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục thì sẽ nâng cao
được hiệu quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học

6. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu các biện pháp quản lý dạy học theo
định hướng phát triển năng lực của CBQL ở các trường tiểu học trên toàn
huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.
Khách thể điều tra: 24 CBQL gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ
trưởng chuyên môn, 108 GV, ở 06 trường tiểu học: Vạn Thọ, Kim Đồng, An
Khánh, Phúc Lương, Hoàng Nông, La Bằng.
Địa bàn: Huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.
Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận

3


Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái qt hóa các vấn đề

lý luận trong các cơng trình nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài, các văn
bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, sách, báo tạp chí... liên quan đến vấn đề lý
thuyết về dạy học theo định hướng phát triển năng lực để làm cơ sở lý luận cho
đề tài.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Phương pháp này được sử dụng trong đề tài với mục đích nhằm tìm hiểu
thực trạng dạy học theo định hướng phát triển

năng lực, quản lý dạy học theo

định hướng phát triển năng lực và nguyên nhân

của thực trạng.

7.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Tổng kết kinh nghiệm về việc quản lý dạy học theo định hướng phát triển

năng lực thông qua báo cáo trong các hội nghị của Phòng GDĐT huyện Đại Từ,
báo cáo của các trường tiểu học huyện Đại Từ và kinh nghiệm tích lũy được của
cá nhân trong q trình làm cơng tác.
7.2.3. Phương pháp phỏng vấn
Được sử dụng với mục đích tìm hiểu những nhận xét, đánh giá của giáo
viên, cán bộ quản lý của các trường tiểu học về vấn đề quản lý dạy học theo định
hướng phát triển năng lực.
7.2.4. Phương pháp chuyên gia
Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng
phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên mà đề
tài đề xuất.
7.3. Nhóm phương pháp xử lý kết quả điều tra

Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ
các bảng hỏi thu thập được về mặt định lượng.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ
lục, luận văn được trình bày trong 3 chương:
4


Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học theo định hướng phát triển
năng lực ở trường tiểu học.
Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực
ở

các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.
Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực

ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

5


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
Những năm đầu thế kỷ XXI, trên thế giới xuất hiện những phong trào đổi
mới giáo dục, với mục đích nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Nhiều
quốc gia trên thế giới coi giáo dục và đào tạo là con đường, là chìa khóa dẫn
đến thành cơng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Có nhiều cách

để thực hiện nâng cao chất lượng giáo dục, một trong những hướng đi được coi
là hiệu quả nhất được nhiều nước tiên tiến quan tâm chú ý và thực hiện nhằm
tăng cường hơn nữa chất lượng và hiệu quả giáo dục và đào tạo là thực hiện
tiêu chuẩn hóa và cải cách hành chính trong giáo dục và đào tạo. Quản lý tổ
chức hoạt động dạy học và dạy học của giáo viên là một trong những vấn đề
luôn nhận được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trên thế giới.
Nền giáo dục Xô Viết (nước Nga) có các tác giả V.A.Xukhomlinxki,
V.P.Xtrezicondin, Jaxapob đã nghiên cứu và đề ra một số vấn đề quản lý của
hiệu trưởng trường phổ thông như phân công nhiệm vụ của hiệu trưởng và phó
hiệu trưởng. Đặc biệt V.A.Xukhomlinxki coi trọng sự thống nhất, trao đổi giữa
hiệu trưởng và phó hiệu trưởng để tìm ra cách quản lý tốt nhất. Sự thống nhất
trong quan điểm lãnh đạo là yếu tố căn cốt tạo ra động lực có ý nghĩa địn bẩy,
để hình thành những dự định quản lý được phát triển trong thực tiễn lao động
sáng tạo của giáo viên nói riêng và tập thể sư phạm nói chung.
V.A.Xukhomlinxki đã chỉ rõ tầm quan trọng của việc tổ chức dự giờ và
phân tích bài dạy. Ơng đã chỉ ra thực trạng yếu kém của việc phân tích sư phạm
bài dạy cho dù hoạt động dự giờ và góp ý với giáo viên sau dự giờ của nhà
quản lý vẫn diễn ra thường xun. Qua đó ơng đã đưa ra nhiều cách phân tích
sư phạm bài dạy cho giáo viên.

6


X.L.Kixêcơp đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về năng lực dạy học. Một
trong các cơng trình đó là: hình thành các năng lực, kỹ năng, kỹ xảo dạy học trong
điều kiện của nền giáo dục đại học. Tác giả F.N Gônôbôlin trong cuốn “Những
phẩm chất tâm lý của người giáo viên” đã phân tích hoạt động dạy học
ở

hai lĩnh vực: Công tác dạy học và công tác giáo dục của người giáo viên. Tác

giả phân tích cụ thể những yêu cầu về phẩm chất và năng lực dạy học của giáo
viên cần có để đảm bảo hiệu quả trong giáo dục và dạy học [23].
Tác giả N.M Iacốplep trong cuốn: “Phương pháp và kỹ thuật lên lớp
trong trường phổ thơng” đã phân tích q trình nhận thức của học sinh và q
trình dạy học trong đó nêu một cách cụ thể những việc giáo viên cần phải làm,
những yêu cầu đối với giáo viên trong việc sử dụng các phương pháp và kỹ
thuật dạy học để thực hiện tốt chương trình dạy học ở trường phổ thơng. Tác
giả đã dần ra những ví dụ thành cơng cũng như những thất bại trong nghề dạy
học nhằm làm sáng tỏ vấn đề cần nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà
trường từ việc sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học của giáo viên đến
việc quản lý dạy học của các nhà quản lý [28].
Nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong thế kỷ XXI, nhiều quốc gia
trên thế giới như Nhật Bản, Singapo, Trung Quốc...đã thành lập các cơ quan
chuyên môn (hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục độc lập...) nhằm đánh giá
chất lượng giáo dục và đạo tạo, cũng như các điều kiện đảm bảo chất lượng
GDĐT như chương trình nội dung mơn học, đội ngũ (cán bộ quản lý, giáo viên,
nhân viên), cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, các nguồn lực khác...
Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều nhận định: Chất lượng giáo dục và
đào tạo phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ chương trình giáo dục đến quản lý dạy học
của các nhà quản lý, việc tổ chức dạy học của giáo viên đến cơ sở vật chất, thiết bị
phục vụ cho giáo dục. Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo thì
các yếu tố của quá trình giáo dục và dạy học phải “chuẩn” như mục tiêu, CBQL,
giáo viên, học sinh, phương pháp, phương tiện. Đây chính là sự ra đời của quản lý
dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học.
7


1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước
Về nâng cao chất lượng hoạt động giảng dạy của giáo viên đã thu hút được

sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong nước. Các tác giả Thái Văn Thành,
Phạm Minh Hùng, Nguyễn Ngọc Hợi, đã nêu lên những nguyên tắc chung về nâng
cao chất lượng của đội ngũ giáo viên như: xây dựng hồn thiện quy chế đánh giá,
xếp loại chun mơn; tổ chức bồi dưỡng năng lực chuyên môn; xây dựng quy chế
thi đua, khen thưởng hợp lý để kích thích phong trào thi đua dạy tốt, học tốt...

Vấn đề vê đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, tăng
cường phương pháp tự học, phát triển các phương pháp dạy học tích cực nhằm
phát triển năng lực cho người học đã được tác giả Trần Bá Hoành cũng đã đề
cập đến.
Trong quyển “Những vấn đề cơ bản của khoa học quản lý giáo dục” của
tác giả Trần Kiểm đã chỉ rõ hoạt động quản lý nhà trường bao gồm nhiều loại,
như quản lý các hoạt động giáo dục: hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục,
hoạt động xã hội, hoạt động văn thể, hoạt động lao động, hoạt động ngoại khóa,
hoạt động giáo dục hướng nghiệp; quản lý các đối tượng khác nhau: quản lý
giáo viên, học sinh, tài chính, cơ sở vật chất; quản lý nhiều khách thể khác
nhau: quản lý thực hiện xã hội hóa giáo dục, điều tiết và điều chỉnh ảnh hưởng
từ bên ngoài nhà trường, phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh.
Trong cuốn “Cẩm nang nghiệp vụ quản lý trường học” Tác giả Lê Huỳnh
đã khẳng định vai trò rất lớn của Đồn TNCS Hồ Chí Minh, Đội TNTP Hồ Chí
Minh trong nâng cao chất lượng học tập cho học sinh, cũng như trách nhiệm
của Chi bộ Đảng, Công đoàn cơ sở, các Hội đồng khác trong nhà trường đối với
nâng cao chất lượng chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên.
Tác giả Hà Sĩ Hồ đã nêu rõ mục tiêu quản lý, nội dung và giải pháp quản lý
nhà trường phổ thông. Tác giả cho rằng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, việc
quản lý dạy và học (theo nghĩa rộng) là nhiệm vụ trung tâm của nhà trường.

8

Tác giả Nguyễn Văn Lê đã nêu những giải pháp để nâng cao chất lượng
giáo dục phổ thơng cần có giải pháp phòng ngừa, khắc phục hiện tượng học
sinh yếu kém; cần chú trọng các giải pháp giáo dục tư tưởng chính trị cho cán
bộ, giáo viên kết hợp với việc bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ... Sự cần thiết
của các phương tiện hỗ trợ dạy học trong các giải pháp nâng cao chất lượng
giáo dục phổ thông là thiết bị và đồ dùng dạy học là phương tiện vật chất để
phục vụ quá trình đổi mới phương pháp dạy học, giúp cho giáo viên thực hiện
có hiệu quả mục tiêu dạy học, giúp học sinh trực tiếp quan sát, phát huy tính
chủ động, tích cực, phát huy năng lực sáng tạo trong tiếp thu kiến thức góp
phần nâng cao chất lượng giáo dục tồn diện.
Đã có rất nhiều hội thảo khoa học, hội nghị chuyên đề được tổ chức để bàn
về các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học bộ mơn, đổi
mới chương trình phổ thông, dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học
sinh... Qua các đề tài nghiên cứu, các bài tham luận ở các hội thảo, hội nghị, các
tác giả đều đã làm rõ vai trò của người hiệu trưởng trong quản lý dạy học để nâng
cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực đáp ứng Chương trình
giáo dục phổ thơng 2018. Trong đó nhấn mạnh khả năng tổ chức các hoạt động về
chuyên môn như: bồi dưỡng giáo viên, bồi dưỡng học sinh giỏi (học sinh có năng
khiếu), hỗ trợ học sinh chưa hồn thành các phẩm chất và năng lực, chuẩn hoá đội
ngũ, tổ chức các hội thảo về phương pháp dạy học hiệu quả.
Đề tài “Một số giải pháp quản lý dạy học ở các trường trung học phổ thông
huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau” của tác giả Võ Thanh Liêm thực hiện luận văn thạc
sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. Tác giả đã trình bày đặc điểm, tình hình chung
của các trường trung học phổ thông ở vùng nông thôn và những đặc điểm về hoạt
động giảng dạy, học tập của giáo viên và học sinh, đồng thời đề xuất các giải pháp
quản lý để nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt tập trung giải quyết vấn đề về
đổi mới quản lý phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, về các biện pháp huy
động học sinh đến trường và hạn chế học sinh bỏ học, về ứng dụng công nghệ
9

thông tin trong quản lý và giảng dạy. Tuy nhiên, tác giả chưa đề xuất được các
giải pháp tác động nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, cũng như giải pháp
tác động đến học sinh để nâng cao chất lượng học tập...
Gần đây đã có một số luận văn Thạc sĩ nghiên cứu về quản lý dạy học
trong nhà trường các cấp như:
Đề tài: Biện pháp quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường tiểu học
huyện Lê Chân - Hải Phòng, tác giả Bùi Chương An nghiên cứu; Biện pháp
quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường trung học cơ sở huyện Ninh Giang
- Hải Dương, tác giả Nguyễn Văn Du nghiên cứu; Biện pháp quản lý hoạt
động giảng dạy của hiệu trưởng các trường trung học phổ thơng vùng có điều
kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, tác giả
Phùng Thị Thuý Hằng nghiên cứu; Biện pháp quản lý dạy học của hiệu trưởng
các trường trung học phổ thông huyện Lâm Thao - Phú Thọ, tác giả Trần Mạnh
Hưởng nghiên cứu; Giải pháp quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở
huyện Thiệu Hoá - Thanh Hoá;...
Vấn đề nâng cao chất lượng quản lý dạy học của giáo viên đã từ lâu luôn
được các nhà nghiên cứu giáo dục trong và ngoài nước quan tâm. Nhất là
những cơng trình nghiên cứu luận văn cao học những năm gần đây với nhiều
cách tiếp cận khác nhau, ở những địa phương khác nhau, với phạm vi nghiên
cứu khác nhau, song đều đã khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý
trong việc nâng cao chất lượng dạy và học trong các nhà trường.
Những cơng trình luận văn kể trên đã đề cập đến các vấn đề cơ bản liên
quan đến hoạt động dạy học và đưa ra những biện pháp giúp nâng cao khả năng
quản lý dạy học của nhà trường. Cơ bản các cơng trình đó đã tiến hành nghiên cứu
thực trạng quản lý dạy học của hiệu trưởng đối với giáo viên hoặc của các chủ thể
khác đối với các trường ở cấp học phổ thông bằng những cách tiếp cận khác nhau;
đã đề xuất được một số biện pháp cần thiết, khả thi để nâng cao hiệu

10

quả quản lý. Các biện pháp đề xuất đều đã hướng vào việc đảm bảo cho hoạt
động dạy học có nề nếp và góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
Hướng tiếp cận khác nhau nên nội dung và cách thức thực hiện các biện
pháp cũng có những điểm riêng khác nhau; tuy vậy những kết quả nghiên cứu
trên đã góp phần hồn thiện và làm phong phú thêm lý luận quản lý dạy học ở
các trường tiểu học; tác giả sẽ có cơ sở để kế thừa, bổ sung, phát triển trong
luận văn của mình.
Như vậy, hướng nghiên cứu về quản lý dạy học ở các trường tiểu học
trên địa bàn huyện Đại Từ vẫn cịn ít cơng trình nghiên cứu, vì thế trong phạm
vi cho phép, tác giả nghiên cứu đề tài "Quản lý dạy học theo định hướng phát
triển năng lực ở các trường tiểu học, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên" hy vọng
có thể đưa ra những biện pháp quản lý dạy học hữu hiệu nhằm nâng cao chất
lượng giáo dục cấp tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Ngun theo Chương trình
giáo dục phổ thơng 2018.
1.2. Các khái niệm công cụ
1.2.1. Quản lý
Theo quan điểm của một số học giả trong nước:
-

Trong từ điển bách khoa Việt Nam: Quản lý là “tổ chức và điều khiển

các hoạt động theo yêu cầu nhất định” [28, tr. 800-801].
-

Tác giả Nguyễn Minh Đạo: “Quản lý là sự chỉ huy, điều khiển, hướng

dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người nhằm tới mục tiêu
đã đề ra” [16. Tr.3].

-

Theo lý thuyết hệ thống: “Quản lý là sự tác động có hướng đích của

chủ thể quản lý đến một hệ thống nào đó nhằm biến đổi nó từ trạng thái này
sang trạng thái khác theo nguyên lý phá vỡ hệ thống cũ để tạo lập hệ thống mới
và điều khiển hệ thống” [1,tr.5].
Theo quan điểm của một số học giả nước ngoài:
- Theo H.Fayon nhà quản lý hành chính người Pháp cho rằng: “Quản lý là dự

đoán và lập kế hoạch, tổ chức, điều hành, phối hợp và kiểm tra” (dẫn theo [19]).
11


-

Theo Harol Koonzt: “Quản lý là một nghệ thuật nhằm đạt được mục tiêu

đã đề ra thông qua việc điều khiển, chỉ huy, phối hợp, hướng dẫn hoạt động của
những người khác” [19, tr.33].
Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng
các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm
tra. Người quản lý là nhân vật có trách nhiệm phân bổ nhân lực và các nguồn
lực, chỉ dẫn sự vận hành của một bộ phận hay tồn bộ tổ chức để tổ chức hoạt
động có hiệu quả và đạt đến mục đích.
Mục tiêu quản lý: được xác định theo cách khác nhau, có thể do chủ thể
áp đặt hoặc do sự cam kết giữa chủ thể và khách thể quản lý.
Nội dung quản lý: Là những tác động của chủ thể quản lý tới khách thể quản

lý.

Phương pháp quản lý: là cách thức tác động của chủ thể quản lý tới
khách thể quản lý.
Chủ thể quản lý (người quản lý): Có thể là cá nhân, một nhóm hay một tổ chức.

Khách thể quản lý (người bị quản lý): Là những con người cụ thể.
Tóm lại: Quản lý là tác động chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá
trình xã hội và hành vi hoạt động của con người nhằm đạt tới mục đích đề ra.
Sự tác động của quản lý bằng cách nào đó để người bị quản lý luôn tự giác,
phấn đấu đem hết năng lực trí tuệ của mình để phục vụ trước tiên là cho bản
thân sau đó là cho tổ chức và cho cả xã hội.
1.2.2. Quản lý dạy học
Quản lý dạy học là quản lý quá trình diễn ra những hoạt động của người
thầy nhằm đem lại hiệu quả cao cho chất lượng dạy học. Muốn vậy người hiệu
trưởng phải nắm rõ các mục tiêu của nhà trường, từ mục tiêu trên hiệu trưởng
quản lý dạy học bao gồm:
-

Quản lý nội dung chương trình dạy học.

-

Quản lý hoạt động dạy, trong đó có quản lý hoạt động chuẩn bị lên lớp,

quản lý hoạt động lên lớp của giáo viên, quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập của học sinh…
12


-

Quản lý hoạt động học của học sinh.

Trong hoạt động dạy học, phương pháp dạy học là yếu tố quan trọng ảnh
hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học sẽ góp
phần khơng nhỏ vào việc nâng cao chất lượng dạy học và chất lượng giáo dục
của nhà trường. Vì thế, quản lý dạy học không thể bỏ qua quản lý việc đổi mới
phương pháp dạy học.
1.2.3. Hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học là một hình thức đặc biệt của giáo dục (nghĩa rộng),
xem như là một trường hợp riêng của giáo dục. Dạy học là con đường đặc biệt
quan trọng trong mối quan hệ biện chứng và phối hợp với các con đường, các
hoạt động khác trong quá trình giáo dục để thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ
giáo dục đặt ra.
Hoạt động dạy học là hoạt động có mục đích, có tổ chức, tương tác giữa
hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của người học nhằm truyền thụ,
tổ chức, điều khiển và lĩnh hội kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ đáp ứng
mục tiêu, nhiệm vụ dạy học.
Ở

nhà trường dạy và học là hai hoạt động đặc trưng, cơ bản của quá trình

dạy học. Hai hoạt động này thống nhất biện chứng với nhau. Sự tác động qua lại
giữa dạy và học, giữa thầy và trò phản ánh tính chất hai mặt của q trình dạy học.
Hai hoạt động này không thể tồn tại một cách độc lập mà chúng luôn thống nhất
(nhưng không đồng nhất) với nhau. Nếu có tồn tại thì khơng cịn mang bản chất
đặc trưng của q trình dạy học. Ví dụ, nếu q trình học mà khơng có q trình
dạy thì đó là q trình tự học, tự nghiên cứu (nhưng vẫn kết tinh kết quả của q
trình dạy trước đó vì một cá thể người mới sinh ra khơng có khả năng tự học
được) hoặc nói theo dân gian “Khơng thầy đố mày làm nên”.

Hoạt động dạy học chỉ đạt hiệu quả tối ưu trong trường hợp có sự thống
nhất biện chứng giữa hoạt động dạy và hoạt động học, trong đó sự nỗ lực của
giáo viên và của học sinh trùng nhau tạo sự cộng hưởng của chính quá trình
dạy học đó.
13


Người dạy và người học phải cộng tác trong việc phát huy các yếu tố chủ
quan của mỗi cá nhân (phẩm chất và năng lực cá nhân) nhằm xác định nội dung,
lựa chọn phương pháp, tìm kiếm các hình thức, tận dụng các phương tiện và điều
kiện, đánh giá kết quả thu được. Lúc này mới đạt được mục đích dạy học.
Người dạy vừa chịu tác động của chủ thể quản lý dạy học (Hiệu trưởng, Phó
hiệu trưởng…), vừa là người định hướng (lập kế hoạch, mục tiêu), người tổ chức,
người chỉ dẫn, người huấn luyện. Người dạy chỉ ra cách thức hiệu quả để người học
đạt mục tiêu; kích thích, theo dõi, điều chỉnh động cơ và cách thức phù hợp cho hoạt
động của người học; chỉ ra cho người học các cách học khác nhau, từ đó người học tự
chiếm lĩnh kiến thức, thỏa sức sáng tạo. Người dạy là người chỉ dẫn, tổ chức cho
người học lập chương trình học tập, cung cấp các thơng tin liên quan đến nội dung và
nhiệm vụ người học cần thực hiện; tạo cơ hội cho người học chủ động xây dựng kế
hoạch học tập và lựa chọn cách thức đạt mục tiêu. Người dạy luôn theo sát, chỉ đạo
người học thực hiện các nhiệm vụ học tập, dẫn dắt người học chủ động thực hiện các
thao tác học tập để hình thành kỹ năng, kịp thời điều chỉnh các thao tác, hướng đi
chưa chuẩn xác của người học; đồng thời tự kiểm tra đánh giá kết quả dạy của mình
và kiểm tra đánh giá kết quả học của người học.

Người học với tư cách vừa là đối tượng của hoạt động dạy nhưng cũng
đồng thời là chủ thể của các hoạt động trong quá trình học. Người học tự xây dựng
kế hoạch, tự tổ chức, tự chỉ đạo và kiểm tra hoạt động học của mình theo kế
hoạch, cách tổ chức, chỉ đạo và phương pháp kiểm tra đánh giá của người dạy.

Các công việc trên của người dạy và người học được thực hiện theo một
kế hoạch, có tổ chức, tuân thủ sự chỉ đạo và được sự kiểm tra đánh giá của chủ
thể quản lý dạy học. Cụ thể hơn, trong quá trình dạy học đã xuất hiện đồng thời
các hoạt động của chủ thể quản lý dạy học, của người dạy và của người học
như sau: Chủ thể quản lý dạy học tác động đến dạy học và người học thông qua
thực hiện các chức năng: kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá.
Hoạt động dạy học của giáo viên trong trường tiểu học

14