Quản lí phát triển văn hóa tổ chức ở trường trung học cơ sở hồng đức huyện ninh giang tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN ĐỨC THỊNH

QUẢN LÍ PHÁT TRIỂN VĂN HĨA TỔ CHỨC
Ở TRƢỜNG THCS HỒNG ĐỨC HUYỆN NINH GIANG
TỈNH HẢI DƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN ĐỨC THỊNH

QUẢN LÍ PHÁT TRIỂN VĂN HĨA TỔ CHỨC
Ở TRƢỜNG THCS HỒNG ĐỨC HUYỆN NINH GIANG
TỈNH HẢI DƢƠNG

Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
GS. TSKH. NGUYỄN VĂN HỘ

THÁI NGUYÊN – 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan, đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả khảo sát, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng
được công bố trong bất cứ công trình nào khác.
Cho đến nay, luận văn này chưa từng được bảo vệ tại bất cứ hội đồng
bảo vệ luận văn nào trên toàn quốc, luận văn cũng chưa từng được công bố trên
bất cứ phương tiện thông tin nào.
Tôi xin chịu hồn tồn trách nhiệm về những gì mà tôi cam đoan ở trên.
Thái nguyên, ngày 18 tháng 4 năm 2018

Tác giả

Nguyễn Đức Thịnh

XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA

KHOA CHUYÊN MÔN

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

i


LỜI CÁM ƠN
Sau một thời gian học tập nghiên cứu và triển khai đề tài: “Quản lý phát

triển văn hóa tổ chức ở trường THCS Hồng Đức huyện Ninh Giang tỉnh Hải
Dương”. Đến nay tơi đã hồn thành luận văn nghiên cứu của mình.
Tơi xin bày tỏ tấm lịng biết ơn sâu sắc nhất tới thầy giáo - Giáo sư - Tiến
sĩ khoa học Nguyễn Văn Hộ - người đã trực tiếp hướng dẫn tơi trong q trình
tơi nghiên cứu và thực hiện luận văn này.
Tôi chân thành cám ơn tới lãnh đạo nhà trường, các cán bộ, giáo viên
thuộc các phịng, ban, Khoa tâm lí giáo dục trường Đại học sư phạm Thái
Nguyên.
Do thời gian nghiên cứu có hạn, kết quả nghiên cứu có thể cịn những
thiếu xót. Tác giả rất mong nhận được sự góp ý của các độc giả để đề tài nghiên
cứu được hoàn thiện hơn.
Tác giả

Nguyễn Đức Thịnh

ii


NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT

Chữ viết tắt, kí hiệu

Chữ viết đầy đủ

1.

BGH

Ban giám hiệu

2.

THCS

Trung học cơ sở

3.

CB

4.

CBQLGD

5.

CBNV

Cán bộ nhân viên

6.

CBQL

Cán bộ quản lý

7.

CBGV

Cán bộ giáo viên

8.

GVCN

Giáo viên chủ nhiệm

9.

GV

Giáo viên

10.

GD

Giáo dục

11.

GD&ĐT

12.

HS

13.

QLGD

Quản lý giáo dục

14.

TNCS

Thanh niên cộng sản

15.

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

16.

XH

Xã hội

17.

VH

Văn hóa

18.

VHTC

Cán bộ
Cán bộ quản lý giáo dục

Giáo dục và Đào tạo
Học sinh

Văn hóa tổ chức

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan ....................................................................................................... i
Lời cám ơn .......................................................................................................... ii
Những cụm từ viết tắt trong luận văn ................................................................ iii
Mục lục .............................................................................................................. iv
Danh mục bảng biểu ........................................................................................... v
Danh mục các hình............................................................................................. vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÍ PHÁT TRIỂN
VĂN HĨA TỔ CHỨC ...................................................................................... 5
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 5
1.2. Văn hóa tổ chức ở trường trung học cơ sở .................................................. 7
1.2.1. Khái niệm văn hóa ............................................................................. 7

1.2.2. Mơi trường văn hóa ............................................................................ 8
1.2.3. Khái niệm tổ chức .............................................................................. 9
1.2.4. Phân loại tổ chức .............................................................................. 10
1.2.5. Khái niệm văn hóa tổ chức .............................................................. 11
1.2.6. Đặc trưng cơ bản của văn hóa tổ chức ............................................. 13
1.2.7. Chức năng của văn hóa tổ chức ....................................................... 14
1.2.8. Các yếu tố cấu thành văn hóa tổ chức.............................................. 15
1.2.9. Xây dựng văn hố tổ chức ............................................................... 16
1.3. Phát triển văn hóa tổ chức trường trung học cơ sở .................................... 18
1.3.1. Khái niệm ......................................................................................... 18
1.3.2. Đặc điểm văn hóa của trường trung học cơ sở ................................ 19
1.3.3. Tầm quan trọng của phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS .... 21
1.4. Quản lý phát triển văn hóa tổ chức trong nhà trường ................................ 23

iv


1.4.1. Khái niệm quản lý phát triển văn hóa tổ chức trong trường trung
học cơ sở..................................................................................................... 23
1.4.2. Quy trình quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS ........ 25
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở trường
THCS ................................................................................................................ 31
1.5.1. Năng lực cán bộ quản lý, giáo viên trong trường THCS ................. 31
1.5.2. Chức năng, nhiệm vụ trường THCS ................................................ 32
1.5.3. Điều kiện cơ sở vật chất ở trường THCS. ........................................ 32
1.5.4. Đặc điểm và ý thức của học sinh trường THCS .............................. 32
1.5.5. Cơ cấu tổ chức ở trường THCS ....................................................... 33
1.5.6. Những quy phạm của nhà trường và các tổ chức thành viên........... 34
1.5.7. Các phong trào hoạt động văn hóa trong trường THCS .................. 34
1.5.8. Các yếu tố ngoài nhà trường ............................................................ 34

Kết luận chương 1 ............................................................................................. 35
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN VĂN
HÓA TỔ CHỨC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HỒNG ĐỨC ............... 36

2.1. Khái quát về trường THCS Hồng Đức ...................................................... 36
2.2. Những vấn đề chung về khảo sát thực trạng.............................................. 38
2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................ 38
2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................ 38
2.2.3. Đối tượng và phạm vi khảo sát ........................................................ 38
2.2.4. Phương pháp khảo sát và phương pháp xử lý kết quả khảo sát ....... 38
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở
trường THCS Hồng Đức. .................................................................................. 39
2.2.1. Nhận thức và mức độ thực hiện quản lý phát triển văn hóa tổ
chức ............................................................................................................ 39
2.3. Nhận thức của CBQL, GV về vai trị của phát triển văn hóa tổ chức ....... 41

v


2.3.1. Thực trạng nhận thức và mức độ thực hiện của cán bộ quản lý
về tác động của công tác phát triển văn hóa tổ chức. ................................ 42
2.3.2. Thực trạng nhận thức của CBQL và giáo viên về các mối quan
hệ giữa các thành viên nhà trường trong công tác phát triển văn hóa tổ
chức ............................................................................................................ 46
2.3.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về nội
dung phát triển văn hóa tổ chức. ................................................................ 50
2.3.4. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh
các nội dung giáo dục văn hóa tổ chức. ..................................................... 52
2.3.5. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về
các con đường giáo dục văn hóa tổ chức ................................................... 54

2.3.6. Thực trạng văn hóa giảng dạy và học tập trong trường THCS
Hồng Đức ................................................................................................... 54
2.3.7. Thực trạng văn hóa ứng xử trong trường THCS Hồng Đức ............ 58
2.3.8. Thực trạng các hoạt động phát triển văn hóa tổ chức trong
trường THCS Hồng Đức ............................................................................ 65
2.3.9. Thực trạng hoạt động của Hiệu trưởng trong quản lý phát triển
văn hóa tổ chức .......................................................................................... 67
Kết luận chương 2 ............................................................................................. 72
Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA TỔ
CHỨC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HỒNG ĐỨC............................ 73

3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở
trường THCS Hồng Đức. .................................................................................. 73
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu của quá trình giáo dục .............. 73
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả thiết thực .................................. 73
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo hệ thống giá trị được kế thừa và phát triển
ở đối tượng giáo dục .................................................................................. 73

vi


3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo xây dựng và phát triển phải đi đơi với xóa
bỏ, ngăn chặn các tiêu cực ảnh hưởng đến văn hóa tổ chức ...................... 74
3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo phát huy vai trò chủ thể của giáo viên và
học sinh ...................................................................................................... 74
3.2. Các biện pháp quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS
Hồng Đức .......................................................................................................... 74
3.2.1. Nâng cao nhận thức cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên về
phát triển văn hóa tổ chức .......................................................................... 75
3.2.2. Phát triển bộ quy tắc văn hóa ứng xử đối với CBQL, GV và

học sinh ...................................................................................................... 78
3.2.3. Xây dựng mơi trường cảnh quan văn hóa, khn viên xanh sạch - đẹp kết hợp với tăng cường cơ sở vật chất nhà trường, lớp học ..... 82
3.3.4. Nâng cao chất lượng các hoạt động giảng dạy của giáo viên, học
tập, trải nghiệm của học sinh ..................................................................... 86
3.2.5. Phát triển văn hóa tổ chức dựa trên các giá trị cốt lõi...................... 92
3.2.6. Các bước nhằmphát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS
Hồng Đức................................................................................................... 93
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................ 96
3.4. Khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi của những biện pháp quản
lý phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS Hồng Đức ................................. 96
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................. 101
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 104
PHỤ LỤC

vii


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Trang
Bảng 2.1. Nhận thức về văn hoá, văn hoá tổ chức ở trường THCS. ........................ 39
Bảng 2.2. Đánh giá mức độ nhận thức của CBQL, GV về vai trị của văn hóa tổ
chức ......................................................................................................... 40
Bảng 2.3. Nhận thức về vai trò của phát triển VHTC ở trường THCS ................... 41
Bảng 2.4. Nhận thức và mức độ thực hiện của cán bộ quản lý về tác động của
công tác phát triển VHTC ....................................................................... 43
Bảng 2.5. Tổng hợp kết quả nhận thức của CBQL, GV về các mối quan hệ giữa
các thành viên trong nhà trường trong công tác phát triển VHTC ......... 46
Bảng 2.6. Tổng hợp kết quả đánh giá mức độ mối quan hệ giữa các thành viên
trong nhà trường của GV ........................................................................ 48
Bảng 2.7. Nhận thức của CBQL và GV về nội dung phát triển văn hóa tổ chức ... 51

Bảng 2.8 . Nhận thức của CBQL, GV, HS về nội dung giáo dục văn hóa tổ chức . 53
Bảng 2.9. Nhận thức của CBQL, GV, HS về các con đường giáo dục văn hoá tổ
chức ......................................................................................................... 54
Bảng 2.10. Đánh giá của CBQL, GV về văn hoá giảng dạy ở trường THCS
Hồng Đức ................................................................................................ 55
Bảng 2.11. Đánh giá của HS về văn hoá học ở trường THCS Hồng Đức................ 57
Bảng 2.12. Đánh giá của GV và CBQL về văn hóa ứng xử ở trường THCS
Hồng Đức ................................................................................................ 59
Bảng 2.13. Biểu hiện, mức độ vi phạm văn hóa tổ chức của HS trong trường
THCS Hồng Đức ..................................................................................... 63
Bảng 2.14. Chất lượng giáo dục những 3 năm học gần đây . ................................... 65
Bảng 2.15. Đánh giá của GV và CBQL về hiệu quả các hoạt động phát triển
VHTC ở trường THCS Hồng Đức .......................................................... 65
Bảng 2.16. Thực trạng hoạt động của Hiệu trưởng trong việc quản lý phát triển
văn hóa tổ chức ...................................................................................... 67
Bảng 3.1. Kết quả đánh giá về mức độ cần thiết của những biện pháp quản lý
phát triển văn hóa tổ chức ....................................................................... 97
Bảng 3.2. Kết quả đánh giá về tính khả thi của biện pháp xây dựng văn hóa tổ
chức ......................................................................................................... 99

v


DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc của hệ thống văn hố .......................................................... 8
Hình 1.2. Sơ đồ chu trình quản lý ............................................................................. 29

vi

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chúng ta đang sống ở thế kỷ thứ XXI với xu hướng hội nhập quốc tế,
thời đại của công nghệ, đang mở ra khơng ít những triển vọng phát triển GD
cho các quốc gia và cho các nhà trường. Đồng thời, cũng đặt ra những thách
thức to lớn đối với việc giữ gìn, phát triển VH nói chung và VHTC nói riêng.
Nghiên cứu về văn hóa tổ chức (VHTC) cũng chính là nghiên cứu một
hệ thống giá trị và chuẩn mực giá trị đặc thù, được con người tích lũy trong q
trình tích hợp các hoạt động sáng tạo VH, GD và khoa học.
VHTC được biểu hiện thông qua vốn di sản VH và các quan hệ ứng xử
VH giữa những người trong một mơi trường GD, có tác động chi phối nhiều
chiều đến mọi hoạt động và đời sống tâm lý của chính những con người sống
trong mơi trường đó: ảnh hưởng tới chất lượng và hiệu quả của quá trình GD
trong nhà trường theo hướng phát triển con người toàn diện; ảnh hưởng rõ rệt
cách suy nghĩ, cảm nhận và hành động của mỗi thành viên trong nhà trường, do
đó có thể nâng cao hoặc cản trở động cơ, kết quả dạy - học của GV và HS.
VHTC thể hiện ở một góc độ nhà trường, bao gồm từ phong cách ngơn
ngữ của GV và HS, cách bài trí lớp học cảnh quan nhà trường như thế nào, ...
cũng như thái độ quan tâm của họ đối với những nội dung chương trình và
phương pháp GD, đến những định hướng giá trị nhân cách của HS (và cả của
GV) trước những thay đổi của cuộc sống XH hiện đại. Nói chung, VHTC lành
mạnh sẽ giảm bớt được xung đột và tăng tính ổn định. Đúng như Donahoe
(1997) chỉ ra rằng “Nếu văn hóa thay đổi thì mọi thứ sẽ thay đổi”.
Tuy vậy, vấn đề VHTC và tìm kiếm các biện pháp quản lý sự hình thành
và phát triển VHTC hiện nay vẫn còn chưa được quan tâm đúng mức, mặc dù
muốn hay không muốn, những yếu tố tiêu cực từ môi trường văn hóa nhà
trường tự phát đang hàng ngày, hàng giờ tác động rất sâu sắc đến quá trình giáo
1

dục - đào tạo trong các nhà trường, đến HS - thế hệ tương lai của đất nước. Vậy
các nhà QLGD cần phải làm gì để xây dựng và phát triển một mơi trường
VHTC lành mạnh, tích cực?
Trường THCS Hồng Đức xã Hồng Đức – Huyện Ninh Giang – Tỉnh Hải
Dương được thành lập từ năm 1967. Nhìn lại chặng đường 50 năm xây dựng,
phát triển và trưởng thành, trường cũng có những năm tháng thăng trầm cùng
với lịch sử của dân tộc. Song với tình yêu nghề, quyết tâm vượt qua khó khăn,
gian khổ của các thầy giáo, cơ giáo và tinh thần hiếu học của các em học sinh,
thầy và trò trường THCS Hồng Đức ngày càng khẳng định được vị thế của
mình trong ngành giáo dục, đạt được những thành tích rất đáng tự hào. Tuy
nhiên, trước tình hình mới, trước yêu cầu đổi mới GD dạy học, Trường THCS
Hồng Đức đang từng bước phấn đấu phát triển. Một trong những nhiệm vụ
hàng đầu là xây dựng một môi trường XH lành mạnh, tạo thương hiệu nhà
trường. Đó chính là văn hóa tổ chức.
Chính vì thế, tơi chọn đề tài “Quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở trường
Trung học cơ sở Hồng Đức huyện Ninh Giang – Tỉnh Hải Dương”
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng quản lý phát triển văn hóa tổ
chức, luận văn đề xuất một hệ thống biện pháp quản lí phát triển VHTC ở
trường THCS Hồng Đức, qua đó góp phần nâng cao năng lực quản lý văn hóa
tổ chức trường học và nâng cao chất lượng GD toàn diện nhân cách người học.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quản lí phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lí phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS Hồng Đức huyện
Ninh Giang tỉnh Hải Dương .

2

3.3. Khách thể điều tra
- Cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh trường THCS Hồng
Đức huyện Ninh Giang tỉnh Hải Dương.
4. Giả thuyết khoa học
Văn hóa tổ chức trong nhà trường nếu không được quan tâm và khơng có
những biện pháp quản lý tốt sẽ có ảnh hưởng tiêu cực đến mọi mặt của Nhà
trường về: quan hệ giữa các thành viên; ứng xử giữa các thành viên; chất lượng
dạy và học; hình ảnh của Nhà trường...
Các biện pháp quản lý phát triển VHTC khi được áp dụng ở trường
THCS Hồng Đức, sẽ góp phần xây dựng một mơi trường cơng tác tích cực cho
CBGV và HS, góp phần thực hiện tốt mục tiêu đào tạo của trường THCS Hồng
Đức trong giai đoạn phát triển hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý phát triển VHTC trường THCS
5.2. Nghiên cứu thực trạng quản lí phát triển VHTC ở trường THCS Hồng Đức.
5.3. Đề xuất biện pháp quản lí phát triển VHTC ở trường THCS Hồng Đức
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những biện pháp quản lí phát triển VHTC
với nội dung: nâng cao nhận thức của CBQL, GV, NV về phát triển văn hóa tổ
chức; những hành động của người quản lý, các tổ chức, thành viên trong nhà
trường để phát triển văn hóa tổ chức.
Đề tài tập trung khảo sát ở trường THCS Hồng Đức với 6 cán bộ quản lý
( gồm Hiệu trưởng, PHT, 2 Tổ trưởng, 2 Tổ phó), 18 giáo viên và 320 học
sinh, thời gian thực hiện từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2017.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
Tác giả sử dụng hai phương pháp chính sau:
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phân tích và tổng hợp lý thuyết; phân
loại và hệ thống hóa lý thuyết; phương pháp giả thuyết; phương pháp lịch sử..

3


Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp quan sát khoa học;
phương pháp điều tra; phương pháp thực nghiệm khoa học; phương pháp phân
tích tổng hợp; phương pháp chuyên gia; phương pháp phân tích tổng hợp kinh
nghiệm.
8. Cấu trúc luận văn
- Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và khuyến nghị, phụ lục và tài liệu
tham khảo, phần nội dung của luận văn gồm 3 chương
Chương 1. Cơ sở lý luận của vấn đề quản lý phát triển văn hóa tổ chức.
Chương 2. Thực trạng công tác quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở
trường Trung học cơ sở Hồng Đức.
Chương 3. Biện pháp quản lí phát triển văn hóa tổ chức ở trường Trung
học cơ sở Hồng Đức.

4


Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÍ PHÁT TRIỂN
VĂN HÓA TỔ CHỨC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Thuật ngữ “văn hóa tổ chức” (organisational culture, culture
organisation) xuất hiện lần đầu tiên trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên
1960. Thuật ngữ tương đương “văn hóa cơng ty” (corporate culture) xuất hiện
muộn hơn, khoảng thập niên 1970 và trở nên hết sức phổ biến sau khi tác phẩm
văn hóa cơng ty của Terrence Deal và Atlan Kennedy được xuất bản tại Mỹ
năm 1982 [36] .
Văn hóa nhà trường (Scholary culture, culture scolaire, viết tắt VHNT) là

văn hóa của một tổ chức. Xét về bản chất, mỗi nhà trường là một tổ chức hành
chính - sư phạm. Đó là một thế giới thu nhỏ với cơ cấu, chuẩn mực, quy tắc
hoạt động, những giá trị, điểm mạnh và điểm yếu riêng cho những con người
cụ thể thuộc mọi thế hệ tạo lập. Với tư cách là một tổ chức, mỗi nhà trường đều
tồn tại dù ít hay nhiều một nền VH nhất định[25].
Tuy nhiên cho đến nay, lại có rất ít tác giả quan tâm đi sâu vào nghiên
cứu về lý luận một cách có hệ thống về việc quản lý phát triển văn hóa tổ chức.
Một số sách, bài viết gần đây chủ yếu chỉ quan tâm tới công tác VH học đường
ở trường phổ thông, VH học, mơi trường VH cơ sở…Có thể kể đến: Xây dựng
mơi trường văn hóa ở nước ta hiện nay từ góc nhìn giá trị học, Viện văn hóa,
Nhà xuất bản thơng tin, Hà Nội của tác giả Đỗ Huy (2001)[22]; Xây dựng mơi
trường văn hóa cơ sở, Nhà xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội của Văn Đức

5


Thanh (2001) [42]; Văn hóa giao tiếp ứng xử, Nhà xuất bản Văn hóa thơng tin,
Hà Nội của Đinh Viễn Trí - Đơng Phương Tri (Ngọc Anh dịch) (2003)[37];
Văn hóa học, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội của V.M Rôđin (Người
dịch: Nguyễn Hồng Minh)(2000) [41]; Môi trường giáo dục, Nhà xuất bản
Giáo dục. - Trường ĐHSPHN (9-2007) ,Viện Nghiên cứu sư phạm, Hội thảo
khoa học: Xây dựng văn hóa học đường - Giải pháp nâng cao chất lượng giáo
dục trong nhà trường của tác giả Phạm Hồng Quang (2006). Trong cơng trình
của tác giả Phạm Hồng Quang, tác giả đã đánh giá những tác động của môi
trường văn hóa giáo dục đến q trình đào tạo đồng thời tác giả đã làm sáng tỏ
các quy luật tác động của mơi trường văn hóa giáo dục đến q trình hình thành
và phát triển nhân cách người học. Các cơng trình nghiên cứu của ơng chính là
những vấn đề quan trọng có giá trị trong các cơng trình nghiên cứu tiếp theo về
văn hóa sau này[33].
Cho đến nay, có một số sách, tạp chí với những bài viết về Nhà trường

tập trung vào việc chỉ ra các hành vi vi phạm văn hóa trong trường học như:
những mâu thuẫn giữa học sinh với học sinh; giáo viên với học sinh; giáo viên
với giáo viên; môi trường trong trường học; việc quản lý văn hóa nhà
trường…các bài viết cũng đã đưa ra được các biện pháp nhằm hạn chế được
các hành vi tiêu cực làm ảnh hưởng đến môi trường giáo dục, và các biện pháp
xây dựng văn hóa trường học…Tuy nhiên có ít tác giả quan tâm, đi sâu vào
nghiên cứu về lý luận một cách có hệ thống về việc quản lý phát triển văn hóa
tổ chức trong Nhà trường, đặc biệt là ở các trường Phổ thông. Vì vậy, tơi chọn
nghiên cứu đề tài này với hy vọng để làm sáng tỏ cơ sở lý luận về quản lý phát
triển văn hóa tổ chức ở trường THCS đồng thời đề xuất những biện pháp của
6


Hiệu trưởng trong cơng tác quản lý có hiệu quả mơi trường cơng tác tích cực
cho CBGV & HS, trên cơ sở đó góp phần thực hiện tốt mục tiêu đào tạo của
các trường THCS nói chung và Trường THCS Hồng Đức nói riêng trong giai
đoạn phát triển hiện nay
1.2. Văn hóa tổ chức ở trƣờng trung học cơ sở
1.2.1. Khái niệm văn hóa
Có nhiều định nghĩa về văn hố. Năm 1952, Alfred Kroeber và Clyde
Kluckhohn (Mỹ), đã tìm thấy không dưới 164 đinh nghĩa về VH. Sự khác nhau
của chúng không chỉ là ở bản chất của định nghĩa đưa ra (bởi nội dung, chức
năng, các thuộc tính) mà cả ở cách sử dụng rộng rãi của từ này.
Tại Hội nghị Quốc tế các nhà văn học họp tại Mehico do Unesco tổ chức
năm 1982, trên cơ sở của 200 định nghĩa khác nhau của VH, bản tuyên bố chung
của hội nghị đã chấp nhận một quan niệm về VH như sau: Trong ý nghĩa rộng
nhất VH là tổng thể những nét riêng biệt về tinh thần và vật chất, trí tuệ và xúc
cảm quyết định tính cách của một XH hay của một nhóm người trong XH. VH
bao gồm nghệ thuật và văn chương, những lối sống, quyền cơ bản của con người
hệ thống các giá trị, những tập tục và tín ngưỡng.

Như vậy, dưới góc độ xã hội học thì VH là một hiện tượng XH gắn với
đời sống XH, cịn nội dung của VH chính là sản phẩm của hoạt động thực tiễn
có tính sáng tạo của con người, luôn được chắt lọc kế thừa, phát triển dưới tác
động của con người, vì hạnh phúc của con người.
Theo những ý nghĩa đó, văn hóa là một hiện tượng XH đặc thù mà nét trội
cơ bản của hiện tượng này là ở chỗ chúng là một hệ thống những giá trị chung
nhất cả về vật chất và tinh thần cho một cộng đồng, một dân tộc, một thời đại hay

7


một giai đoạn lịch sử nào đó, là kết quả của quá trình hoạt động thực tiễn của con
người trong môi trường tự nhiên, trong các mối quan hệ XH [4].
Cấu trúc của hệ thống VH được thể hiện qua sơ đồ 1.2
HỆ THỐNG VĂN HỐ

Văn hố nhận
thức
Các
thành
tố

Nhận thức về vũ
trụ

Tổ chức đời sống
cộng đồng, tổ
chức đời sống cá
nhân

Văn hoá tổ chức
cộng đồng và tổ
chức cá nhân

tạo
thành
hệ
thống

Các loại
hình văn
hố cơ bản
hiện diện

Văn hố ứng xử
với mơi trường tự
nhiên

Tận dụng mơi
trường tự nhiên,
Ứng phó với mơi
trường tự nhiên

văn

trong mỗi
thành tố
của hệ
thống văn

hố

Tận dụng mơi trư
ờng XH, ứng phó
với mơi trường
XH

Văn hố ứng xử
với mơi trường
xã hội

hố

Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc của hệ thống văn hoá

VH là một hiện tượng khách quan, là tổng hịa của tất cả các khía cạnh
của đời sống trong XH.
Sự có mặt của những thành tố và mối quan hệ giữa chúng tạo nên bộ mặt
chung nhất của hệ thống VH, còn những biểu hiện cụ thể của văn hóa nói chung
và của mỗi thành tố nói riêng được phản ánh thơng qua các loại hình văn hóa.
1.2.2. Mơi trường văn hóa
Mơi trường văn hóa, là sự vận động của các quan hệ của con người trong
các quá trình sáng tạo, tái tạo, đánh giá, lưu giữ và hưởng thụ các sản phẩm vật

8


chất và tinh thần của mình, là tổng hịa các giá trị VH vật chất và VH tinh thần
tác động đến con người và cộng đồng trong một không gian và thời gian xác
định[10].

Môi trường VH bao gồm nhiều yếu tố hợp thành các hệ thống nhất định.
Đó là hệ thống những giá trị VH (các giá trị), hệ thống những quan hệ VH (cái
mang giá trị), hệ thống những hình thái hoạt động VH (cái thực hiện giá trị) và
hệ thống những thiết chế VH (các định hướng giá trị). Mỗi hệ thống đều ở
trong quá trình phát triển khơng ngừng chứ khơng phải cứng đờ, bất biến.
Vì vậy, xây dựng môi trường VH thực chất là xây dựng và phát huy tác
dụng của từng hệ thống trong cấu trúc tổng thể của nó.
Thành tố thứ nhất là: hệ thống những giá trị VH.
Thành tố thứ hai là hệ thống những quan hệ VH.
Thành tố thứ ba là hệ thống những hình thái hoạt động VH và cảnh
quan VH.
Thành tố thứ tư là hệ thống những thiết chế VH.
Với ý nghĩa là tổng hòa các thành tố trên đây, mơi trường VH có vai trị
cực kỳ quan trọng đối với đời sống cộng đồng và quá trình xây dựng con
người. Bởi vì, VH “trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn thiện nhân
cách, kế thừa truyền thống cách mạng của dân tộc, phát huy tinh thần yêu nước,
ý chí tự lực, tự cường xây dựng và bảo vệ tổ quốc”.
1.2.3. Khái niệm tổ chức
Thuật ngữ tổ chức được nhiều ngành khoa học sử dụng với ý nghĩa
không giống nhau:
Triết học định nghĩa “Tổ chức, nói rộng là cơ cấu tồn tại của sự vật. Sự
vật không thể tồn tại mà khơng có một hình thức liên kết nhất định các yếu tố
thuộc nội dung. Tổ chức vì vậy là thuộc tính của bản thân các sự vật” 1. - Tổ
chức là thuộc tính của sự vật, nói cách khác sự vật luôn tồn tại dưới dạng tổ
chức nhất định[1]

9


Theo Chester I. Barnard, thì tổ chức là một hệ thống những hoạt động

hay nỗ lực của hai hay nhiều người được kết hợp với nhau một cách có ý thức 2.
Như vậy theo lý thuyết quản trị công, để hình thành tổ chức phải có từ hai
người trở lên (điều kiện về chủ thể) và các hoạt động của họ được kết hợp với
nhau một cách có ý thức. Quản trị công nhấn mạnh đến hai yếu tố là chủ thể và
nguyên tắc hoạt động của tổ chức (sự kết hợp có ý thức của các chủ thể) khi
nhận thức về khái niệm tổ chức.
Trong cuốn “Sổ tay nghiệp vụ cán bộ làm công tác tổ chức nhà nước”
định nghĩa: “Tổ chức là một đơn vị xã hội, được điều phối một cách có ý thức,
có phạm vi tương đối rõ ràng, hoạt động nhằm đạt được một hoặc nhiều mục
tiêu chung (của tổ chức). Quan niệm của những người làm cơng tác tổ chức nhà
nước có nhiều điểm tương đồng với khoa học quản lý, luật học trong đó nhấn
mạnh tới mục tiêu chung, nguyên tắc hoạt động của tổ chức (điều phối một
cách có ý thức). Điểm mới quan trọng của quan niệm này về tổ chức thể hiện ở
ý nói về phạm vi của tổ chức, mỗi tổ chức có phạm vi hoạt động khác nhau phụ
thuộc vào các yếu tố chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, cơ cấu, nguồn lực của
tổ chức đó. Các yếu tố này là những điều kiện của tổ chức.
1.2.4. Phân loại tổ chức
+ Phân loại theo mục tiêu hoạt động
Mục tiêu hoạt động của tổ chức là những điều cần đạt đến thơng qua q
trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của tổ chức (tức là thông qua hoạt động
của tổ chức, cụ thể là:
+ Phân loại theo ngành, lĩnh vực hoạt động
Phân loại tổ chức theo ngành, lĩnh vực hoạt động là cách phân loại dựa
trên hoạt động chuyên môn của các tổ chức. Theo cách phân loại này ta có các
tổ chức thuộc các ngành, lĩnh vực khác nhau như: quốc phịng; an ninh; ngoại
giao; cơng thương; xây dựng; y tế; giáo dục; lao động, thương binh, xã hội;
khoa học, công nghệ…

10

+ Phân loại theo quy mô của tổ chức
Quy mô thực chất là mức độ rộng lớn của tổ chức. Với ý nghĩa như vậy
độ rộng lớn của tổ chức được xem xét trên hai phương diện chính là phạm vi
hoạt động của tổ chức và thẩm quyền của tổ chức. Ngồi ra cịn có các yếu tố
khác như cơ cấu tổ chức; số lượng nhân lực; nguồn lực tài chính; cơ sở vật
chất, kỹ thuật. Căn cứ vào quy mơ của tổ chức có thể phân loại tổ chức thành
các nhóm như:
1.2.5. Khái niệm văn hóa tổ chức ở trường THCS
Khái niệm văn hóa tổ chức (Organization Culture) tích hợp từ hai khái
niệm văn hóa và tổ chức. Khi kết hợp thành khái niệm văn hóa tổ chức. Tồn tại
một số định nghĩa khác nhau về VHTC. Sau đây là một số định nghĩa đã được
công bố và sử dụng phổ biến:
Theo Eldrige và Crombie (1974): khi nói đến văn hóa tổ chức hay văn
hóa của một tổ chức là nói đến các tiêu chuẩn, giá trị, tín gưỡng, cách đối xử,
.... được thể hiện qua việc các thành viên liên kết với nhau để làm việc.
Theo Louis (1980): Văn hóa tổ chức là tập hợp hệ thống các quan niệm
chung của các thành viên trong tổ chức. Những quan niệm này phần lớn được các
thành viên ngầm định trong nhận thức, hành vi ứng xử và chỉ thích hợp cho tổ
chức riêng của họ. Các quan niệm này được truyền cho các thành viên mới [29].
Theo Tunstall (1983): Văn hóa tổ chức có thể được mơ tả như một tập
hợp chung các tín ngưỡng, thơng lệ, hệ thống giá trị, quy chuẩn hành vi ứng xử
và cách thức hoạt động riêng của từng tổ chức. Các mặt đó quy định mơ hình
hoạt động của tổ chức và cách ứng xử của các thành viên trong tổ chức đó[40].
Theo Farmar (1990): Văn hóa tổ chức được hiểu là tổng của các quan
niệm, niềm tin, giá trị - những yếu tố mà các thành viên của tổ chức chia sẻ,
chuyển tải thơng qua: làm cái gì? Làm như thế nào? Và ai làm?[14].
Những định nghĩa tạo nên quan niệm về văn hóa tổ chức ở trường THCS
mà trong thực tế được biểu đạt gắn với từng loại hình thể chế nghề nghiệp như:
sản xuất - kinh doanh, hành chính, giáo dục - đào tạo, ....

11


Từ các định nghĩa nêu trên có thể đưa ra quan niệm chung nhất về văn hóa
tổ chức trường học: văn hố tổ chức ở trường THCS là tồn bộ các giá trị văn
hoá được xây dựng nên trong suốt quá trình hình thành và phát triển của một
đơn vị, trở thành các giá trị, các quan niệm tập quán, truyền thống ăn sâu vào
hoạt động của trường học đó, chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và hành vi của
thành viên trong việc theo đuổi và thực hiện mục đích. Trong mơi trường
chung đó những quan niệm, tập qn, ứng xử của các thành viên trong trường
học dần được hình thành và trở thành những giá trị mặc định của đơn vị, mà
những nhân viên gia nhập buộc phải hồ nhập vào nền văn hóa đó.
Như vậy, văn hóa tổ chức ở trường THCS có vai trị gắn kết các thành
viên thành một khối, tạo nên sự ổn định bằng cách đưa ra những chuẩn mực để
hướng dẫn các thành viên đi theo mục đích chung của một đơn vị một cách tự
giác, tự nguyện. Các yếu tố văn hóa được chọn lọc và tạo ra có vai trị như là
một cơ chế khẳng định mục tiêu của tổ chức, hướng dẫn, uốn nắn những hành
vi ứng xử lẫn nhau giữa các thành viên trong tổ chức, giữa cá nhân với tổ chức,
giữa thành viên với lãnh đạo.
Mỗi một Nhà trường bao giờ cũng có một giới hạn về mặt không gian,
thể chế và mục tiêu quản trị nhất định. Trong khi đó văn hóa là sáng tạo và
mang tính cá thể hóa cao. Khi nói đến văn hóa là nói đến cái giá trị, chuẩn mực
và biểu tượng của một cộng đồng người hình thành từ dưới lên, từ tự thân,
mang tính tự giác, tự nguyện; cịn văn hóa tổ chức lại được định ra có tính
khn mẫu mang tính định chế. Đây là một mâu thuẫn khơng dễ giải quyết, đặc
biệt trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam khi môi trường hoạt động chưa thực
sự tạo nên cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm cao cho các Nhà trường, và bản
thân các Nhà trường chưa có ý thức đầy đủ về vai trị của xây dựng văn hóa tổ
chức mà đặc biệt là đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, một tổ chức phải là nơi thu hút đội ngũ nhân
viên có chất lượng cao cả ở trong nước và quốc tế. Tuy nhiên khi môi trường làm

12


việc có tính đa dạng về nguồn gốc xuất thân, dân tộc, tơn giáo hay trình độ học
vấn dường như sẽ xuất hiện mâu thuẫn là làm giảm những giá trị văn hóa mà các
thành viên của trường đó đang cố gắng để xây dựng văn hóa tổ chức nếu khơng
xem xét đến khía cạnh này. Chính văn hóa sẽ là rào cản cho sự đổi mới, sự hợp
tác và hội nhập. Tính tốn bối cảnh hội nhập địi hịi phải xây dựng một cơ chế tự
điều chỉnh của các thể chế nghề nghiệp cho phép dung nạp và tiếp biến những
yếu tốt mới nảy sinh, nếu điều đó phù hợp với xu thế phát triển - vì văn hóa chỉ
hình thành và phát triển trong quá trình giao lưu và tiếp biến.
Tóm lại, văn hóa tổ chức ở trường THCS là một tập hợp các chuẩn mực,
các giá trị, niềm tin và hành vi ứng xử của một tổ chức tọa nên sự khác biệt của
các thành viên của tổ chức này với các thành viên của tổ chức khác.
Văn hóa tổ chức ở trường THCS liên quan đến tồn bộ đời sống vật chất,
tinh thần của trường đó. Nó biểu hiện trước hết trong tầm nhìn, sứ mạng, mục
tiêu, triết lý, các giá trị, phong cách lãnh đạo, quản lý, ... bầu khơng khí tâm lý.
Thể hiện thành một hệ thống các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin, quy tắc ứng
xử được xem là tốt đẹp và được mỗi người trong tổ chức chấp nhận.
1.2.6. Đặc trưng cơ bản của văn hóa tổ chức ở trường THCS
Một là: văn hóa tổ chức mang “tính nhân sinh”, tức là gắn với con người.
Tập hợp một nhóm người cùng làm việc với nhau trong tổ chức sẽ hình thành
nên những thói quen, đặc trưng của đơn vị đó. Do đó, văn hóa tổ chức có thể
hình thành một cách “tự phát” hay “tự giác”. Theo thời gian, những thói quen
này sẽ dần càng rõ ràng hơn và hình thành ra “cá tính” của đơn vị. Nên, một
Nhà trường, dù muốn hay khơng, đều sẽ dần hình thành văn hố của trường
mình. Văn hóa tổ chức ở trường THCS khi hình thành một cách tự phát có thể

phù hợp với mong muốn và mục tiêu phát triển của tổ chức hoặc khơng. Chủ
động tạo ra những giá trị văn hố mong muốn là điều cần thiết nếu Nhà trường
muốn văn hóa thực sự phục vụ cho định hướng phát triển chung, góp phần tạo
nên sức mạnh cạnh tranh của mình.

13


Hai là: văn hóa tổ chức có “tính giá trị”. Khơng có văn hóa tổ chức
“tốt”

và “xấu” (cũng như cá tính, khơng có cá tính tốt và cá tính xấu), chỉ có

văn hố phù hợp hay khơng phù hợp (so với định hướng phát triển của tổ
chức). Giá trị là kết quả thẩm định của chủ thể đối với đối tượng theo một hoặc
một số thang độ nhất định; và những nhận định này được thể hiện ra thành
“đúng- sai”, “tốt-xấu”, “đẹp-xấu”..., nhưng hàm ý của “sai” của “xấu”, về bản
chất, chỉ là “không phù hợp”. Giá trị cũng là khái niệm có tính tương đối, phụ
thuộc vào chủ thể, không gian và thời gian. Trong thực tế, người ta hay áp đặt
giá trị của mình, của tổ chức mình cho người khác, đơn vị khác, nên dễ có
những nhận định “đúng-sai” về văn hoá của một tổ chức nào đó.
Ba là: văn hóa tổ chức có “tính ổn định”. Cũng như cá tính của mỗi con
người, văn hố tổ chức khi đã được định hình thì “khó thay đổi”. Qua thời gian,
các hoạt động khác nhau của các thành viên tổ chức sẽ giúp các niềm tin, giá
trị được tích lũy và tạo thành văn hố. Sự tích lũy các giá trị tạo nên tính ổn
định của văn hố[51].
1.2.7. Chức năng của văn hóa tổ chức ở trường THCS
Văn hóa có chức năng xác định ranh giới, nghĩa là văn hóa tạo ra sự
khác biệt giữa tổ chức này với tổ chức khác.
Văn hóa có chức năng lan truyền chủ thể cho các thành viên trong tổ chức.

Văn hóa thúc đẩy phát sinh các cam kết của nhân viên đối với những gì
lớn hơn so với lợi ích riêng của cá nhân họ.
Văn hóa làm tăng sự ổn định của hệ thống xã hội. Văn hóa là một chất
keo dính, giúp gắn kết tổ chức lại thơng qua việc đưa ra các tiêu chuẩn thích
hợp để người lao động biết họ cần làm gì và nói gì.
Văn hóa có tác dụng kiểm sốt để định hướng và hình thành nên thái độ
và hành vi của người lao động. Chức năng này có ý nghĩa đặc biệt đối với mỗi
chúng ta.

14