Quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trong các trường trung học phổ thông tại thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LÊ HỒNG SƠN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
ĐÁNH GIÁ HẠNH KIỂM HỌC SINH
TRONG CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chun ngành : QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số

: 62.14.01.14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TS. PHAN VĂN KHA
2. TS. NGUYỄN KIM DUNG

Thành phố Hồ Chí Minh - 2015


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và
chưa từng được ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả

LÊ HỐNG SƠN


iii

LỜI CẢM ƠN
Với những người thầy đáng kính, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến
GS.TS Phan Văn Kha, TS. Nguyễn Kim Dung, những người đã tận tình hướng dẫn
tơi trong suốt q trình thực hiện luận án. Tôi cũng xin gửi lời cảm tạ đến các thầy
cô trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, hỗ trợ tơi trong
q trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này.
Xin cảm ơn Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Sở Giáo dục và Đào tạo
Thành phố Hồ Chí Minh đã cung cấp tư liệu, khích lệ và tạo điều kiện thuận lợi cho
tơi hồn thành luận án.
Chân thành cảm ơn hiệu trưởng các trường THPT tại Thành phố Hồ Chí Minh
đã giúp chúng tơi trong suốt q trình khảo sát, lấy dữ liệu và cung cấp thơng tin.
Luận án này có được cũng nhờ sự giúp đỡ và hỗ trợ quý báu của những người
thân trong gia đình và bạn bè đồng nghiệp. Tôi đã nhận và xin cảm ơn ý kiến tư
vấn, sự giúp đỡ lớn lao của các cơ quan và các cá nhân đã hỗ trợ tôi trong thời gian
qua.
Luận án khơng sao tránh khỏi những sơ sót, khiếm khuyết khi nghiên cứu và
biên tập. Kính mong được sự chỉ dẫn và hỗ trợ của quý thầy cô, quý đồng nghiệp.


iv

MỤC LỤC
Lời cam đoan .............................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ...................................................................................................................... iv

Danh mục cụm từ viết tắt ........................................................................................ viii
Danh mục các bảng ................................................................................................... ix
Danh mục sơ đồ ...........................................................................................................x
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
ĐÁNH GIÁ HẠNH KIỂM HỌC SINH TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG ................................................................................11
1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề .............................................................11
1.1.1. Những nghiên cứu ngoài nước ................................................................11
1.1.2. Những nghiên cứu trong nước .................................................................16
1.2. Các khái niệm cơ bản .....................................................................................21
1.2.1. Nhân cách ................................................................................................21
1.2.2. Đạo đức ....................................................................................................24
1.2.3. Hạnh kiểm học sinh .................................................................................26
1.2.4. Đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông .................................27
1.2.5. Quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh .....................................30
1.3. Hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thơng .......................31
1.3.1. Mục đích đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông ..................31
1.3.2. Nguyên tắc đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thơng...............32
1.3.3. Tiêu chí đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông ....................33
1.3.4. Hình thức và phương pháp đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học
phổ thơng .................................................................................................34
1.3.5. Quy trình đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông .................36
1.4. Quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông ..........39
1.4.1. Phân cấp quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học
phổ thông .................................................................................................39
1.4.2. Lập kế hoạch hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học
phổ thông .................................................................................................41

v

1.4.3. Tổ chức hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học
phổ thông .................................................................................................42
1.4.4. Chỉ đạo hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học
phổ thông .................................................................................................44
1.4.5. Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch đánh giá hạnh kiểm học
sinh trung học phổ thông .........................................................................46
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý các hoạt động đánh giá hạnh kiểm
học sinh trung học phổ thông ................................................................................48
1.5.1. Đặc điểm sinh lý, tâm lý học sinh trung học phổ thơng ..........................48
1.5.2. Nhà trường ...............................................................................................50
1.5.3. Gia đình....................................................................................................50
1.5.4. Các yếu tố khác ........................................................................................50
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................52
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐÁNH GIÁ
HẠNH KIỂM HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................53
2.1. Khái qt tình hình phát triển giáo dục trung học phổ thơng tại Thành
phố Hồ Chí Minh ...................................................................................................53
2.1.1. Một số đặc điểm của Thành phố Hồ Chí Minh có ảnh hưởng tới
hạnh kiểm của học sinh trung học phổ thông ..........................................53
2.1.2. Kết quả giáo dục của học sinh trung học phổ thông tại Thành phố
Hồ Chí Minh ............................................................................................55
2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ...........................................................................56
2.2.1. Mẫu khảo sát bằng phương pháp điều tra bảng hỏi .................................56
2.2.2. Cách thức thu thập các dữ liệu, thông tin hỗ trợ......................................57
2.2.3. Quy ước cách thức xử lý số liệu ..............................................................58
2.3. Thực trạng chung về hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh ở các
trường trung học phổ thơng tại Thành phố Hồ Chí Minh .....................................59

2.3.1. Thực trạng chung về hạnh kiểm học sinh trung học phổ thơng
Thành phố Hồ Chí Minh ..........................................................................59
2.3.2. Thực trạng hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ
thông tại TP. HCM ..................................................................................64
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học
phổ thông ...............................................................................................................77


vi

2.4.1. Thực trạng quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí
Minh về giáo dục đạo đức cho học sinh ..................................................77
2.4.2. Thực trạng thực hiện các chức năng quản lý hoạt động đánh giá
hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông .................................................79
2.4.3. Thực trạng về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động đánh giá
hạnh kiểm HS THPT tại Tp.HCM ...........................................................84
2.4.4. Thực trạng về đội ngũ tham gia vào quá trình đánh giá hạnh kiểm
học sinh trung học phổ thông ..................................................................88
2.5. Đánh giá chung về quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm học sinh
trung học phổ thơng tại Thành phố Hồ Chí Minh .................................................93
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................95
CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐÁNH GIÁ
HẠNH KIỂM HỌC SINH THPT TẠI THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH .......................................................................................97
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ..................................................................97
3.1.1. Đảm bảo tính cần thiết .............................................................................97
3.1.2. Đảm bảo tính khả thi................................................................................97
3.1.3. Đảm bảo tính phù hợp .............................................................................98
3.1.4. Đảm bảo tính kế thừa và hiệu quả ...........................................................98
3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm HS THPT tại

Thành phố Hồ Chí Minh........................................................................................98
3.2.1. Biện pháp 1. Tổ chức bộ máy quản lý hoạt động đánh giá hạnh
kiểm HS tại các trường THPT .................................................................98
3.2.2. Biện pháp 2. Xây dựng chuyên đề bồi dưỡng cán bộ quản lý, giáo
viên, giám thị về đánh giá hạnh kiểm học sinh trung học phổ thông ....102
3.2.3. Biện pháp 3. Tổ chức thực hiện hoạt động bồi dưỡng CBQL, GV,
Giám thị về đánh giá hạnh kiểm cho HS THPT ....................................107
3.2.4. Biện pháp 4. Bổ sung các nội dung, tiêu chí đánh giá xếp loại hạnh
kiểm học sinh trung học phổ thông .......................................................109
3.2.5. Biện pháp 5. Xây dựng thang đo đánh giá hạnh kiểm HS THPT .........111
3.2.6. Biện pháp 6. Đổi mới phương pháp đánh giá hạnh kiểm học sinh
bằng phương pháp giáo dục kỷ luật tích cực .........................................112
3.2.7. Biện pháp 7. Đổi mới phương pháp đánh giá hạnh kiểm học sinh
thông qua các hoạt động giáo dục trải nghiệm ......................................116


vii

3.2.8. Biện pháp 8. Xây dựng qui trình đánh giá hạnh kiểm học sinh trung
học phổ thông ........................................................................................121
3.3. Tổ chức khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......122
3.4. Thực nghiệm biện pháp quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm HS
THPT tại TP. HCM .............................................................................................126
3.4.1. Mục đích, nội dung thực nghiệm ...........................................................126
3.4.2. Tổ chức thực nghiệm .............................................................................126
3.4.3.Tiến hành thực nghiệm và phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm .....129
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................135
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................136
NHỮNG CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......138
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................139

PHỤ LỤC ...............................................................................................................149


viii

DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Đọc là

CBQL

Cán bộ quản lý

CB

Cán bộ

CL

Cơng lập

CSVC

Cơ sở vật chất

HCM

Hồ Chí Minh

HS

Học sinh

HSSV

Học sinh, sinh viên

GD

Giáo dục

GDCD

Giáo dục công dân

GDĐT

Giáo dục và Đào tạo

GDKLTC

Giáo dục kỉ luật tích cực

GV

Giáo viên

GVBM

Giáo viên bộ mơn

GVCN

Giáo viên chủ nhiệm

NV

Nhân viên

ĐTB

Điểm trung bình

THPT

Trung học phổ thơng

THCS

Trung học cơ sở

TCCN

Trung cấp chuyên nghiệp

TT

Thông tư

TT58

Thông tư 58/TT-BGDĐT

TT08

Thông tư 08/TT-BGDĐT

Tp.HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

UBND

Ủy ban nhân dân


ix

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Bảng khảo sát quan niệm về hạnh kiểm ................................................27

Bảng 2.1.

Tổng hợp số liệu về số HS, số lớp số trường, số GV ............................53

Bảng 2.2.

Kết quả học tập của HS THPT ..............................................................55

Bảng 2.3.

Kết quả thi tốt nghiệp THPT trong 3 năm gần đây ...............................56

Bảng 2.4.

Đối tượng khảo sát ................................................................................56

Bảng 2.5.

Quy ước xử lý số liệu ............................................................................58

Bảng 2.6.

Kết quả hạnh kiểm HS THPT ................................................................59

Bảng 2.7.

Thực trạng về hạnh kiểm HS THPT ......................................................60

Bảng 2.8.

Thực trạng hoạt động đánh giá hạnh kiểm HS THPT ...........................65

Bảng 2.9.

Kết quả đánh giá hạnh kiểm học sinh THPT Lương Thế Vinh ............73

Bảng 2.10. Thống kê kết quả môn Giáo dục công dân THPT Lương Thế Vinh .....73
Bảng 2.11. Kết quả đánh giá hạnh kiểm học sinh THPT Trần Khai Nguyên .........76
Bảng 2.12. Thống kê kết quả môn GDCD của học sinh

THPT Trần

Khai Nguyên ..........................................................................................77
Bảng 2.13. Thực trạng quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm HS THPT ..............80
Bảng 2.14. Mức độ ảnh hưởng của nhà trường đến hạnh kiểm HS .........................84
Bảng 2.15. Mức độ ảnh hưởng của gia đình đến hạnh kiểm HS .............................85
Bảng 2.16. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động đánh giá hạnh
kiểm HS .................................................................................................87
Bảng 2.17. Tình hình đội ngũ giám thị trong các trường THPT .............................89
Bảng 2.18. Tình hình đội ngũ giáo viên tư vấn trong các trường THPT .................91
Bảng 3.1.

Lấy ý kiến về tính khả thi và tính cần thiết của nội dung chuyên đề
bồi dưỡng CBQL, GV về đánh giá hạnh kiểm cho HS .......................105

Bảng 3.2.

Nội dung đánh giá hạnh kiểm HS THPT Tp.HCM .............................110

Bảng 3.3.

Tổng hợp về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .............124

Bảng 3.4.

Kết quả khảo sát thực nghiệm đo trình độ đầu vào .............................130

Bảng 3.5.

Kết quả khảo sát lý thuyết q trình nhóm thực nghiệm.....................132

Bảng 3.6.

Kết quả khảo sát thực hành q trình của nhóm thực nghiệm ............132

Bảng 3.7.

Kết quả khảo sát lý thuyết đầu ra ........................................................133

Bảng 3.8.

Kết quả khảo sát thực hành đầu ra.......................................................133


x

DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1. Trình bày quá trình giáo dục theo Tyler ..................................................15
Sơ đồ 1.2. Sơ đồ mô tả sự hình thành và phát triển nhân cách ................................22
Sơ đồ 1.3. Sơ đồ đánh giá hạnh kiểm HS .................................................................30
Sơ đồ 1.4. Quy trình đánh giá giáo dục chi tiết.........................................................36
Sơ đồ 1.5. Quy trình đánh giá hạnh kiểm học sinh phổ thơng ..................................37
Sơ đồ 1.6. Quy trình đánh giá hạnh kiểm học sinh THPT theo tình hình cụ thể .....39
Sơ đồ 1.7. Sơ đồ phân cấp quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm HS THPT .........40
Sơ đồ 1.8. Quy trình quản lý hoạt động đánh giá hạnh kiểm HS THPT ..................51
Sơ đồ 3.1. Quy trình đánh giá hạnh kiểm HS THPT ..............................................122