Sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy môn pháp luật đại cương tại trường đại học công nghiệp thành phố hồ chí minh cơ sở nghệ an luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
------------    ------------

CAO THỊ PHƯƠNG NHUNG

SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI
VÀO GIẢNG DẠY MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CƠNG NGHIỆP
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – CƠ SỞ NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC


2

Nghệ An, 2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
------------    ------------

CAO THỊ PHƯƠNG NHUNG

SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI
VÀO GIẢNG DẠY MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CƠNG NGHIỆP
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – CƠ SỞ NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
MÃ SỐ: 601410

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. NGUYỄN LƯƠNG BẰNG


4

Nghệ An, 2012


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới các thầy giáo, cô
giáo Khoa Giáo dục Chính trị, Khoa Sau Đại học – Trường Đại học Vinh và
các thầy giáo, cô giáo đã tham gia giảng dạy tơi trong khóa học, đã dành
nhiều tâm huyết truyền đạt những tri thức quý báu, giúp tôi hồn thành khóa
học và luận văn.
Đặc biệt, để thực hiện đề tài “Sử dụng phương tiện dạy học hiện đại
vào giảng dạy môn Pháp luật đại cương tại trường Đại học Cơng nghiệp
thành phố Hồ Chí Minh – Cơ sở Nghệ An” tơi đã nhận được sự giúp đỡ tận
tình của PGS. TS. Nguyễn Lương Bằng. Vì vậy, cho phép tôi được gửi lời cảm
ơn chân thành đến PGS.TS. Nguyễn Lương Bằng - Người Thầy đã hướng dẫn,
đóng góp những ý kiến q báu để tơi hồn thành luận văn này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến ban lãnh đạo trường Đại học Cơng
nghiệp thành phố Hồ Chí Minh, cơ sở Nghệ An cùng đồng nghiệp, gia đình và
bạn bè đã động viên, tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt q trình học tập và
hồn thành luận văn.
Vinh, tháng 7 năm 2012

Tác giả
Cao Thị Phương Nhung


DANH MỤC VIẾT TẮT

TT

CHỮ VIẾT TẮT

NỘI DUNG

1

ĐHCNTPHCM

Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh

2

GV

Giáo viên

3

PLĐC

Pháp luật đại cương

4

PTDH

Phương tiện dạy học

5

PTDHHĐ

Phương tiện dạy học hiện đại

6

SL

Số lượng

7

SV

Sinh viên


MỤC LỤC
Trang
A. PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................1
B. PHẦN NỘI DUNG .........................................................................................................7
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG

TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI VÀO GIẢNG DẠY MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI
CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH – CƠ SỞ NGHỆ AN.......................................................................................7

1.1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng
dạy môn Pháp luật đại cương tại trường Đại học Cơng nghiệp thành phố
Hồ Chí Minh - Cơ sở Nghệ An ........................................................................7
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào dạy
môn Pháp luật đại cương tại Trường Đại học Cơng nghiệp thành phố Hồ
Chí Minh - Cơ sở Nghệ An ................................................................................23
Kết luận chương 1 ........................................................................................................37
CHƯƠNG II: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY
HỌC HIỆN ĐẠI VÀO GIẢNG DẠY MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CƠNG NGHIỆP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – CƠ SỞ
NGHỆ AN.................................................................................................................38

2.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm ..................................................................38
2.2. Đối tượng và địa điểm thực nghiệm .................................................................39
2.3. Phương pháp thực nghiệm ...................................................................................39
2.4. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................40
2.5. Quy trình thực nghiệm .........................................................................................54
2.6. Kiểm tra, đánh giá kết quả thực nghiệm ..........................................................56
Kết luận chương 2 ........................................................................................................65


CHƯƠNG 3: NHỮNG YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP SỬ DỤNG HIỆU QUẢ PHƯƠNG
TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI VÀO GIẢNG DẠY MÔN PHÁP LUẬT ĐẠI
CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH – CƠ SỞ NGHỆ AN.....................................................................................67

3.1. Những yêu cầu sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy môn
Pháp luật đại cương tại trường Đại học Cơng nghiệp thành phố Hồ Chí
Minh - Cơ sở Nghệ An............................. ........................................................67
3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương tiện dạy học hiện đại
vào giảng dạy môn Pháp luật đại cương tại trường Đại học Công nghiệp
thành phố Hồ Chí Minh - Cơ sở Nghệ An ...................................................81
Kết luận chương 3 ........................................................................................................95
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .....................................................................................97
D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................99
E. PHỤ LỤC ...................................................................................................................102


9


10

A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự bùng nổ của cơng nghệ thơng tin, truyền thơng nói riêng và khoa
học cơng nghệ nói chung đã và đang tác động mạnh mẽ đến quá trình phát
triển của tất cả các ngành trong đời sống xã hội, trong đó có ngành giáo dục.
Tùy theo mức độ phát triển về chính trị, kinh tế và xã hội mà mỗi nước
đã đề ra các chiến lược phát triển giáo dục khác nhau. Nhiều mơ hình, giải
pháp được triển khai, nhưng tất cả đều có xu hướng chung là nâng cao tính
tích cực trong dạy và học, giúp cho người học hướng tới học tập chủ động,
sáng tạo. Muốn vậy, cần phải cải cách, cải tiến đồng bộ cả phương pháp và
phương tiện dạy học. Nghị quyết 40/2000/ Quốc Hội khóa X đã khẳng định:
“Đổi mới nội dung, chương trình, sách giáo khoa, phương pháp dạy học phải
thực hiện đồng bộ với việc nâng cấp và đổi mới trang thiết bị dạy học” [23;1].

Dạy học là một hoạt động truyền thông, hoạt động dạy học của giáo
viên được coi là có hiệu quả khi trong một thời gian cho phép, có thể phát ra
một lượng thông tin phong phú liên quan đến môn học, đạt được mục đích,
nhiệm vụ dạy học. Trong từng trường hợp cụ thể, mỗi giáo viên phải biết lựa
chọn “kênh” thông tin phù hợp để chuyển tải một lượng thông tin phong phú
và hấp dẫn. Thiết bị dạy học hiện đại sẽ có lợi thế lớn trong việc cung cấp
thơng tin thông qua việc tác động một lúc đến nhiều giác quan của người học,
giúp cho việc tiếp nhận tri thức sâu sắc và bền vững.
Để đáp ứng yêu cầu giáo dục, trường Đại học Cơng nghiệp thành phố
Hồ Chí Minh – cơ sở Nghệ An đang từng bước đổi mới phương pháp dạy và
học theo hướng phát huy tính tích cực của sinh viên. Tuy nhiên, q trình
triển khai thực hiện vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế, đặc biệt là việc sử dụng
phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy các mơn lý thuyết nói chung và
mơn Pháp luật đại cương nói riêng chưa thực sự đạt kết quả cao. Nhiều giáo


11

viên chưa chịu khó cải tiến dạy học, chưa biết vận dụng các phương tiện nghe
nhìn để hỗ trợ quá trình lên lớp. Đây là một vấn đề cấp thiết đang đặt ra cho
Nhà trường hiện nay. Nhận thấy được tầm quan trọng to lớn của việc sử dụng
phương tiện dạy học hiện đại, là một giảng viên của khoa Khoa học cơ bản và
kiến thức cơ sở ở trường Đại học Cơng nghiệp thành phố Hồ Chí Minh – cơ
sở Nghệ An đã thơi thúc tơi phải có trách nhiệm nghiên cứu, tìm tịi đổi mới
phương pháp, phương tiện giảng dạy cho phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.
Xuất phát từ những lý do nói trên, đồng thời quán triệt Quyết định số
1928/2009/QĐ-TTg ngày 20 tháng 11 năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt đề án "Nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật
trong nhà trường", chúng tôi chọn vấn đề “Sử dụng phương tiện dạy học
hiện đại vào giảng dạy môn Pháp luật đại cương tại Trường Đại học Công

nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh - cơ sở Nghệ An” làm đề tài nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Ở Việt Nam, trong những năm gần đây đã có nhiều cơng trình nghiên
cứu, nhiều bài viết liên quan đến việc vận dụng phương tiện dạy học. Những
công trình nghiên cứu đó đã góp phần quan trọng làm thay đổi nhận thức của
giáo viên về việc khai thác và sử dụng các phương tiện hiện đại nhằm đổi mới
phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tiêu biểu có các
cơng trình:
Nghiên cứu về các phương tiện dạy học có cuốn “Phương tiện dạy
học” của tác giả Tô Xuân Giáp đã nêu cụ thể vai trò của các loại phương tiện
nghe nhìn cũng như phạm vi sử dụng, cách thiết kế, chế tạo các loại phương
tiện dạy học. Ngoài ra, cịn có các cơng trình như: “Giáo dục học hiện đại”
của Đặng Thành Hưng; “Lý luận dạy học đại cương” của Nguyễn Ngọc
Quang; “Tài liệu bài giảng lý luận dạy học” của Nguyễn Văn Tuấn; “Lý luận
giảng dạy đại học” của Đặng Vũ Hoạt và Hà Thị Đức; “Thiết bị dạy học và
điều kiện đảm bảo sử dụng có hiệu quả” của Lê Minh Luân.


12

Các cơng trình này chủ yếu đề cập đến các vấn đề chung về phương
tiện dạy học như khái niệm, phân loại, vai trò, chức năng, yêu cầu sử dụng
của nó trong q trình dạy học. Tuy nhiên, các cơng trình đó chưa đi sâu
nghiên cứu về phương tiện dạy học hiện đại cũng như việc ứng dụng vào
giảng dạy các môn học cụ thể.
Nghiên cứu về phương tiện dạy học hiện đại tiêu biểu có cuốn
sách“Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới” của Thái Duy Tuyên đã
chỉ ra những nhân tố ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức và các biện pháp
tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, trong đó việc khai thác và sử
dụng phương tiện nghe nhìn là một trong những biện pháp hữu hiệu. Hay Hồ

Thị Hưng với bài viết “Mối quan hệ giữa phương pháp dạy học tích cực với
phương tiện dạy học hiện đại” đã phân tích: “Giữa phương pháp dạy học tích
cực và các phương tiện dạy học hiện đại có mối quan hệ tương trợ lẫn nhau.
Điều quan trọng là người giáo viên phải biết được những nguyên tắc vàng khi
áp dụng các phương pháp và phương tiện đó, để phát huy một cách tối ưu vào
cơng tác giảng dạy”[14;1]. Bên cạnh đó cịn có các tác phẩm như: “Sử dụng
máy vi tính trong nhà trường” của tác giả Nguyễn Hạnh; “Công nghệ thông
tin trong dạy học ở trung học phổ thông” của Đào Thái Lai; “Tiêu chí đánh
giá chất lượng thiết bị dạy học và hiệu quả sử dụng trong quá trình dạy học”
của Vũ Trọng Rỹ; “Giáo trình ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học”
của Đỗ Mạnh Cường; “Phân loại và sử dụng phương tiện trực quan trong dạy
học” của Lê Tràng Định.
Nghiên cứu việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại trong giảng
dạy các mơn chính trị có luận văn “Sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào
giảng dạy phần III môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin ở
trường Cao đẳng Y tế Nghệ An” của Nguyễn Thị Thanh Hương; “Sử dụng
phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy môn chủ nghĩa xã hội khoa học ở
trường chính trị Trần Phú – Hà Tĩnh” của Bùi Thị Nhung. Bên cạnh đó,


13

nghiên cứu về việc nâng cao chất lượng giảng dạy pháp luật, nổi bật có các
cơng trình: “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong dạy học pháp
luật ở trường trung học phổ thông” của Nguyễn Thị Thanh Mai; “Góp phần
dạy tốt, học tốt mơn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông” của
Nguyễn Đăng Bằng; “Giáo dục pháp luật trong nhà trường” của Nguyễn
Đình Đặng Lục.
Ngồi các cơng trình đã nêu trên, cịn có nhiều cơng trình, bài viết khác
nghiên cứu vấn đề sử dụng phương tiện dạy học nhưng chưa có cơng trình

nào đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống về sử dụng phương tiện dạy học
hiện đại vào dạy môn Pháp luật đại cương. Tuy nhiên, những kết quả nghiên
cứu trên là các tư liệu quý để tác giả làm cơ sở, tiền đề cho luận văn. Đề tài
“Sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy môn Pháp luật đại
cương tại trường Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh – cơ sở Nghệ
An” là sự tiếp nối, kế thừa những cơng trình khoa học nghiên cứu đã có để có
thể đào sâu nghiên cứu vào một mơn học góp phần nâng cao hiệu quả giảng
dạy Pháp luật đại cương ở các trường Cao đẳng, Đại học nói chung.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
3.1. Mục tiêu
Nghiên cứu việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại (PTDHHĐ) vào
dạy môn pháp luật đại cương (PLĐC) tại Trường Đại học Công nghiệp thành
phố Hồ Chí Minh (ĐHCNTPHCM) - cơ sở Nghệ An nhằm nâng cao hiệu quả
sử dụng PTDHHĐ vào bộ mơn PLĐC, góp phần nâng cao chất lượng giảng
dạy môn học.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng PTDHHĐ vào
dạy môn PLĐC tại Trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An. Cụ thể là: làm
rõ khái niệm phương tiện dạy học (PTDH); khái niệm, chức năng, phân loại


14

PTDHHĐ; ý nghĩa, thực trạng sử dụng PTDHHĐ vào dạy môn PLĐC ở
Trường ĐHCNTPHCM – cơ sở Nghệ An.
- Tiến hành khảo sát thực nghiệm, thiết kế giáo án tiến tới thực nghiệm
mức độ phù hợp, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng
phương tiện dạy học hiện đại vào dạy môn PLĐC tại Trường ĐHCNTPHCM
- cơ sở Nghệ An.
- Phân tích các yêu cầu và xây dựng giải pháp nhằm sử dụng hiệu quả

PTDHHĐ vào dạy môn PLĐC tại Trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
+ Vấn đề sử dụng PTDHHĐ vào dạy môn PLĐC
+ Diện khảo sát: Trường ĐHCNTPHCM – cơ sở Nghệ An.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung đi sâu nghiên cứu việc sử dụng PTDHHĐ, chủ yếu
là các phương tiện nghe nhìn, trong giảng dạy mơn Pháp luật đại cương tại
trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An hiện nay.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong đề tài chúng tôi sử dụng các phương pháp liên ngành của xã hội
học, toán học như: điều tra, phỏng vấn, thu thập số liệu, phân tích, so sánh,
đối chiếu, thống kê, xử lý thơng tin... để nghiên cứu thực trạng dy hc mụn
PLC ti Trng ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An.
6. Giả thuyết khoa học
Sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào dạy môn PLĐC tại Trường
ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An một cách đúng đắn, phù hợp thì sẽ phát huy
được tính tích cực, chủ động của sinh viên, đẩy mạnh phong trào thi đua dạy
tốt môn PLĐC ở Trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An.


15

7. Đóng góp của đề tài
- Về lý luận: luận văn có thể là nguồn tư liệu tham khảo đối với giáo
viên dạy bộ môn PLĐC, Giáo dục công dân và sinh viên ngành Giáo dục
chính trị.
- Về thực tiễn: luận văn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học mơn
PLĐC, phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên Trường ĐHCNTPHCM
- cơ sở Nghệ An.

8. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục,
nội dung chính của luận văn gồm 3 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng PTDHHĐ vào
giảng dạy môn PLĐC tại Trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An.
Chương 2: Thực nghiệm sư phạm việc sử dụng PTDHHĐ vào dạy môn
PLĐC tại Trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An.
Chương 3: Những yêu cầu và giải pháp sử dụng hiệu quả PTDHHHĐ
vào giảng dạy môn PLĐC tại Trường ĐHCNTPHCM - cơ sở Nghệ An.


16

B. NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI VÀO GIẢNG DẠY MÔN
PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CƠNG NGHIỆP
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - CƠ SỞ NGHỆ AN
1.1. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại
vào giảng dạy môn Pháp luật đại cương tại trường Đại học Công nghiệp
thành phố Hồ Chí Minh - cơ sở Nghệ An.
1.1.1. Lý luận chung về phương tiện dạy học hiện đại
1.1.1.1. Khái niệm phương tiện dạy học và phương tiện dạy học hiện đại
Theo đại từ điển tiếng Việt, “phương tiện là cái để tiến hành cơng
việc”[38;1352] có thể hiểu nghĩa là cơng cụ dùng để đạt mục đích.
Phương tiện theo tiếng La tinh là “medium”, có nghĩa là ở giữa, trung
gian liên kết giữa người cho và người nhận. Phương tiện vừa nói lên sự hàm
chứa, tính vị trí, vừa có chức năng chuyển giao, liên kết trong quan hệ giữa
người gửi và người nhận.

Phương tiện là một cấu trúc chứa đựng và thể hiện các tín hiệu nhằm
chuyển giao nội dung nhất định giữa người gửi và người nhận bằng hệ thống
các tín hiệu thơng qua các giác quan cảm nhận của con người.
- Phương tiện dạy học:
Cũng giống như bất kỳ một quá trình sản xuất nào, quá trình dạy học
cũng phải sử dụng những công cụ lao động nhất định. Có rất nhiều cách định
nghĩa khác nhau về PTDH:
“Phương tiện dạy học là những công cụ mà thầy giáo và học sinh sử
dụng trong quá trình dạy học nhằm đạt được mục đích dạy học đó là: các vật
thật, các vật tượng trưng (bản đồ, sơ đồ, biểu đồ), các vật tạo hình (tranh ảnh,


17

mơ hình, hình vẽ, phim); thí nghiệm và các thiết bị thí nghiệm, các phương
tiện mơ tả đối tượng và hiện tượng bằng lời, bằng kí hiệu (sách giáo khoa,
sách hướng dẫn, tài liệu in, các cơng thức, phương trình); các phương tiện kỹ
thuật dạy học (phương tiện nghe nhìn, computer, camera...)” [31;12].
Hay một đánh giá “PTDH là tập hợp những đối tượng vật chất được
giáo viên sử dụng với tư cách là những đối tượng tổ chức, điều khiển hoạt
động nhận thức của người học, là phương tiện nhận thức của người học, thơng
qua đó mà thực hiện những nhiệm vụ dạy học” [19;7].
Khác với các ý kiến trên, quan điểm giáo dục học nhìn nhận PTDH là
đại diện khách quan của đối tượng nhận thức ẩn chứa trong đó đầy đủ những
ý định, hoạch định ban đầu cả về nội dung truyền đạt và nhận thức, phương
pháp truyền đạt của giáo viên và lĩnh hội của học sinh.
Theo Nguyễn Ngọc Quang, phương tiện dạy học “bao gồm mọi thiết bị
kỹ thuật từ đơn giản đến phức tạp được dùng trong quá trình dạy học để làm
dễ dàng cho sự truyền đạt và tiếp thu kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo” [27;78].
Phần lớn các quan điểm xem PTDH là một tập hợp những đối tượng vật

chất được GV sử dụng với tư cách là những phương tiện điều khiển hoạt động
nhận thức của học sinh và đối với học sinh, đó là nguồn tri thức phong phú để
học sinh lĩnh hội kiến thức và rèn luyện kỹ năng.
Để hiểu đầy đủ khái niệm PTDH chúng ta cần tìm hiểu theo nghĩa rộng
và nghĩa hẹp. “Theo nghĩa rộng, phương tiện dạy học là toàn bộ các yếu tố sử
dụng vào trong quá trình dạy học nhằm tác động đến sự chuyển biến nội
dung, đạt được mục tiêu dạy học. Theo nghĩa hẹp, PTDH là những đối tượng
mang nội dung dạy học, gồm một tập hợp ký hiệu được trình bày và lưu trên
giá mang thông tin (phương tiện truyền thông)” [32;36].
Có rất nhiều cách định nghĩa về PTDH, tùy theo mức độ rộng, hẹp khác
nhau. Trong luận văn này, chúng tôi sử dụng khái niệm PTDH là những đối


18

tượng vật chất được giáo viên sử dụng để tổ chức, điều khiển hoạt động nhận
thức và rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo của người học.
Khái niệm hiện đại chỉ tồn tại khi có khái niệm truyền thống. Phương
tiện dạy học truyền thống là các loại phương tiện dạy học đã được sử dụng lâu
đời và ngày nay vẫn còn được sử dụng trong dạy học. Thông thường, phương
tiện dạy học truyền thống được hiểu là những đồ dùng trực quan được dùng
trong dạy học như giáo trình, bảng viết, vật mẫu, vật thật, v.v...
Nội hàm khái niệm PTDHHĐ gồm các thuộc tính sau:
+ Đó là những phương tiện chưa xuất hiện trong dạy học truyền thống
+ Đó là những phương tiện ra đời từ bắt đầu cuộc cách mạng khoa học
công nghệ hiện đại (từ giữa thập kỷ 40 của thế kỷ XX đến nay).
+ Đó là những phương tiện được chế tạo bằng trình độ cơng nghệ cao
như máy vi tính, máy chiếu.
+ Đó là những phương tiện dạy học cũ nhưng được đổi mới về chất như
bảng điện tử đa năng, thư viện điện tử, v.v...

PTDHHĐ vừa là sản phẩm của tư duy khoa học hiện đại, vừa là cơng
cụ tiện ích phục vụ cho q trình tư duy khoa học của nhân loại.
1.1.1.2. Chức năng của phương tiện dạy học hiện đại
Khi nghiên cứu về giáo dục học chúng ta đã biết một kết luận quan
trọng, đó là: tính trực quan là tính chất có tính quy luật của q trình nhận
thức khoa học. Do đó, khi dạy các môn học GV cần chú ý đến hai vấn đề chủ
yếu sau:
+ Học sinh tri giác trực tiếp các đối tượng. Con đường nhận thức này
được thể hiện dưới dạng học sinh quan sát các đối tượng nghiên cứu ở trong
các giờ học hay khi đi tham quan.
+ Dưới sự hướng dẫn của GV, SV tri giác không phải bản thân đối
tượng nghiên cứu mà tri giác những hình ảnh, biểu tượng, sơ đồ phản ánh một
bộ phận nào đó của đối tượng.


19

Trong khi tri giác những biểu tượng có sơ đồ hóa hoặc hình ảnh của đối
tượng và hiện tượng, q trình cần nghiên cứu, học sinh có thể tìm hiểu được
bản chất của các quá trình và hiện tượng đã thực sự xảy ra. Những tính chất
và hiểu biết về đối tượng được SV tri giác không chỉ bằng thị giác mà cịn có
thể bằng xúc giác, thính giác và trong một số trường hợp ngay cả khứu giác
cũng được sử dụng.
PTDHHĐ có những chức năng chủ yếu sau:
+ Chức năng kiến tạo tri thức:
Thực hiện chức năng này nghĩa là thiết bị dạy học hiện đại đáp ứng
được sự cần thiết của việc giảng giải nội dung kiến thức. Nếu học sinh chưa
biết nội dung thông tin chứa trong PTDH truyền thống thì PTDHHĐ mang
chức năng hình thành biểu tượng về đối tượng cần nghiên cứu cho học sinh.
PTDH tạo điều kiện thuận lợi nhất cho sự nghiên cứu dạng bề ngồi

của đối tượng và các tính chất có thể tri giác trực tiếp của chúng. Phương tiện
dạy học giúp cụ thể hóa những cái quá trừu tượng, đơn giản hóa những máy
móc và thiết bị quá phức tạp.
+ Chức năng minh họa:
Ở đây, PTDHHĐ khơng chỉ có tác dụng minh họa làm sáng rõ thêm nội
dung giáo viên trình bày bằng ngơn ngữ mà cịn hỗ trợ, bổ sung thêm những
thơng tin hình ảnh mà GV khơng thể trình bày trọn vẹn, rõ ràng bằng ngơn
ngữ của mình.
+ Chức năng rèn luyện kỹ năng:
PTDHHĐ có thể hỗ trợ rèn luyện kỹ năng sử dụng một số công cụ,
thiết bị điện tử. Đồng thời, giúp SV phát triển một số kỹ năng quan sát, tư
duy, phân tích, so sánh, tổng hợp các hiện tượng, rút ra những kết luận có độ
tin cậy.
+ Chức năng tổ chức, điều khiển quá trình học tập:


20

Sử dụng PTDH minh họa cịn có tác dụng hợp lí hóa lao động của GV
và SV, tiết kiệm được thời giờ đứng lớp để có thêm quỹ thời gian để giảng
giải, rèn luyện các kiến thức khác tốt hơn. Mặt khác, nó cịn giúp GV điều
khiển được hoạt động nhận thức của SV, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập
của các em được thuận lợi và có hiệu suất cao.
1.1.1.3. Những phương tiện dạy học hiện đại vận dụng vào giảng dạy
môn Pháp luật đại cương
Cho đến nay, các nhà giáo dục vẫn có nhiều quan điểm khác nhau khi
bàn và phân loại PTDH. Mỗi quan điểm phân loại đều dựa trên một yếu tố, cơ
sở nào đó như tính chất, cấu tạo và mức độ sử dụng PTDH trong quá trình dạy
học. Theo quan điểm phổ biến nhất, PTDH gồm ba nhóm chủ yếu là: phương
tiện thí nghiệm, thực hành; đồ dùng trực quan; phương tiện nghe nhìn. Pháp

luật đại cương là mơn học lý thuyết nên khơng sử dụng phương tiện thí
nghiệm, thực hành và đồ dùng trực quan. Cho nên, trong phạm vi của luận
văn này cũng như đảm bảo phù hợp với môn học, chúng tôi bàn về PTDHHĐ,
mà chủ yếu là phương tiện nghe nhìn.
Phương tiện nghe nhìn được đánh giá là phương tiện dạy học có hiệu
quả cao. Sử dụng phương tiện nghe nhìn trong giờ học tạo điều kiện cho SV
tiếp thu bài tốt hơn, nhớ bài lâu hơn nhờ sử dụng nhiều nguồn kích thích sự
chú ý của SV (hình ảnh, âm thanh, hình ảnh động...). Phương tiện nghe nhìn
có thể được GV sử dụng ở lớp như là một công cụ minh họa làm sáng tỏ nội
dung bài học. Phương tiện nghe nhìn cũng có thể được SV sử dụng để tự học
(truyền hình dạy học, băng từ, chương trình vi tính...).
Dưới đây là một số phương tiện nghe nhìn được sử dụng trong dạy học:
* Các phương tiện nghe
Phương tiện nghe tác động trực tiếp vào thính giác, dưới dạng âm
thanh, thông qua “giải mã” làm cho người nghe hiểu được nội dung thông tin.
Theo kết quả thống kê, hầu hết thời gian trên lớp của SV là để nghe (trong đó


21

có kết hợp với nhìn). Như vậy, việc sử dụng phương tiện nghe và kỹ năng
nghe là rất quan trọng trong q trình dạy học.
Nghe là q trình sinh lí học mà sóng âm thanh lan truyền tới tai, làm
rung động cơ học và các thanh rung chuyển vào trong tai, tạo nên các xung và
đưa đến vùng nghe của não để nhận ra âm thanh. Quá trình nghe diễn ra khá
phức tạp nên thường gây ra mệt mỏi, ức chế với người nghe: do đó GV cần
biết định hướng và gây hứng thú cho người học, đưa họ vào trạng thái lắng
nghe.
Một số loại phương tiện nghe thông dụng trong dạy học:
Ghi và tạo âm thanh là quá trình lưu trữ và tạo lại tín hiệu âm thanh đã

ghi được trên một vật mang nhất định. Về cơ bản, tín hiệu âm thanh dù được
xử lí dưới dạng tương tự (analog) hay số (digital) đều có thể được ghi lại theo
các phương pháp: cơ học, quang học, từ học và từ tính. Trong đó, ghi theo các
phương pháp cơ học và quang học thường được dùng cho các tín hiệu âm
thanh số và sản phẩm nhận được từ các đĩa quang. Cịn nghi âm theo phương
pháp từ tính là q trình lưu giữ tín hiệu audio lên băng từ nhờ sự từ hóa vật
liệu và từ phủ trên mặt băng. Q trình đó diễn ra theo luật biến thiên của
dòng âm tần trong các cuộn dây của đầu ghi.
+ Băng âm thanh: thường là dạng băng từ, gồm hai lớp: đế bằng nhựa
và trên nó phủ lớp keo bột từ.
+ Đĩa âm thanh: thường là đĩa từ hoặc đĩa CD để chứa dữ liệu hoặc âm
thanh dưới dạng tín hiệu số. Đĩa âm thanh có đặc điểm là dễ bảo quản và có
dung lượng lớn hơn nhiều so với băng âm thanh nhờ kĩ thuật nén số liệu.
Các băng, đĩa chứa thông tin này được sử dụng qua các thiết bị kĩ thuật
dạy học (Catsette, đầu video, đầu đĩa CD hoặc DVD...) cần đảm bảo sự tương
thích và bảo quản nơi khô ráo, chống bụi và những tác động cơ học.
* Các phương tiện nhìn


22

Các phương tiện dạy học nhìn bao gồm: hình phóng trên giấy, hình
phóng trên màn mỏng, phim dương bản, phim slide, phim vịng... và các loại
máy chiếu. Phương tiện nhìn tác động trực tiếp vào thị giác dưới dạng hình
ảnh, thông qua “giải mã” làm cho người tri giác hiểu được nội dung thông tin.
+ Máy chiếu
Máy chiếu là loại PTDHHĐ được sử dụng ngày càng nhiều trong dạy
học, có nhiều loại máy chiếu: máy chiếu hình vẽ, máy chiếu bản trong, máy
chiếu slide, máy chiếu đa phương tiện... Trong đó máy chiếu bản trong và
máy chiếu đa phương tiện được sử dụng rộng rãi nhất.

Máy chiếu bản trong (máy chiếu qua đầu) là loại máy chiếu dùng để
phóng to và chiếu văn bản, hình ảnh tĩnh có trên phim nhựa trong suốt lên
màn hình phục vụ cho việc trình bày. Máy chiếu qua đầu có thể chiếu trong
phịng khơng cần che bớt ánh sáng. Hầu hết, tất cả các máy chiếu qua đầu đều
nhẹ, di chuyển và vận hành đơn giản. Khi sử dụng, GV có thể nhìn xuống học
SV. GV có thể tự làm tấm nhựa trong. Ngồi việc dùng để chiếu trên máy
chiếu qua đầu, tấm nhựa trong cịn có thể được dùng để chụp coppy cho SV.
Như thế, sau khi xem các hình ảnh đã chiếu trên lớp, SV có thể có bản coppy
để nghiên cứu ở nhà.

Hình 1.1. Các loại máy chiếu qua đầu
a) Máy chiếu bản trong mini
b) Máy chiếu hắt
c) Máy chiếu qua đầu lớn


23

Bên cạnh đó, máy chiếu qua đầu vẫn có hạn chế như tính hiệu quả của
việc dùng tấm nhựa trong phụ thuộc nhiều vào kĩ năng của người sử dụng. Nó
khơng thể lập trình để trình bày các vấn đề theo thứ tự định sẵn và cũng
khơng có băng âm thanh đi kèm theo.
Máy chiếu slide (Slide Projector): là loại máy chiếu dùng để phóng to
và chiếu các hình ảnh trong phim slide (là một phi dương bản được kẹp chặt
bởi một khuôn nhựa). Loại máy chiếu này thường dùng cho các bài dạy cần
minh họa bằng các hình ảnh thực tế.
Máy chiếu đa phương tiện (multimedia projector) là loại máy chiếu
dùng để phóng to và chiếu các nội dung từ các nguồn tín hiệu điện khác nhau
như tín hiệu video, tín hiệu audio... từ các thiết bị điện tử như máy radio, đầu
video, máy vi tính... phục vụ cho việc trình bày.

* Các phương tiện nghe nhìn
+ Phim dạy học
So với các phương tiện dạy học khác, phim dạy học có nhiều khả năng
rộng hơn. Phim dạy học có màu truyền đạt được lượng tin đáng kể. Do hình
ảnh sống động kết hợp với âm thanh nên phim dạy học có dung lượng thơng
tin và tốc độ truyền đạt cao, nhờ đó có thể rút ngắn thời gian diễn giảng và tạo
thêm nhiều thời gian để SV có thể nắm vững bài.
Trong cơng tác ngoại khóa, phim dạy học thường được sử dụng để
củng cố và làm sâu sắc thêm kiến thức đã tiếp thu được trên lớp, mở rộng tầm
nhìn chính trị, văn hóa và nghề nghiệp, kể cả giải trí cho SV.
+ Máy vi tính và phần mềm dạy học
Cùng với sự phát triển mạnh của công nghệ thơng tin, máy vi tính đã và
đang thâm nhập vào nhà trường. Trong dạy học, máy vi tính có thể xem là
một phương tiện đa chức năng, thực hiện rõ nhất ở chức năng của một
phương tiện nghe nhìn có tương tác cao.


24

Máy vi tính và những phần mềm dạy học tương ứng đóng vai trị là
nguồn cung cấp thơng tin cho SV trong q trình nhận thức. Thơng tin cung
cấp từ máy vi tính có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau và được thể hiện dưới
nhiều dạng (văn bản, tranh ảnh, phim, âm thanh...).
1.1.2. Sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy môn
Pháp luật đại cương là yêu cầu khách quan
1.1.2.1. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại
vào giảng dạy môn Pháp luật đại cương
Từ luận điểm của C. Mác khi phân tích lịch sử phát triển của các hình
thái kinh tế xã hội “Những thời đại kinh tế khác nhau khơng phải ở chỗ chúng
sản xuất ra cái gì mà ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu

lao động nào” [5;269] gợi cho ta thấy vai trò của phương pháp và phương tiện
lao động. Đối với sự nghiệp “trồng người” thì đó chính là các thành tố mục
tiêu, phương pháp dạy học và PTDH.
Trong hoạt động dạy học, mục đích, nội dung, phương pháp và PTDH
ln có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Căn cứ vào nội dung dạy học, tình
hình học sinh, các phương tiện hiện có, GV lựa chọn phương pháp tác động
vào học sinh nhằm đạt mục đích dạy học. Thực tế dạy học đã chứng minh
rằng trực quan đóng vai trị quan trọng trong giai đoạn đầu của q trình hình
thành khái niệm. Nó là phương tiện giúp cho sự phát triển tư duy logic của
học sinh.
Khi bàn về con đường nhận thức V.I.Lênin đã chỉ ra “từ trực quan sinh
động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng trở lại thực tiễn, đó là con
đường biện chứng của nhận thức chân lý, nhận thức thế giới khách
quan”[37;179]. Vì thế, trong quá trình dạy học, việc vận dụng các phương
pháp dạy học không thể tách rời việc sử dụng những PTDH. Nó được sử dụng
nhằm mục đích khắc phục những khoảng cách giữa việc tiếp thu lí thuyết và
thực tiễn, làm cho hoạt động nhận thức của học sinh trở nên dễ dàng.


25

Hình 1.2. Sơ đồ mơ tả các yếu tố của quá trình dạy học [33;4]
Mục tiêu
Phương pháp

Nội dung

HS

GV

PTDH

Trong sơ đồ trên, nếu xét về phương diện nhận thức thì thiết bị dạy và
học vừa là “trực quan sinh động”, vừa là “phương tiện” để nhận thức và đơi
khi cịn là “đối tượng” chứa nội dung cần nhận thức.
Nghiên cứu về vai trò của thiết bị dạy và học, người ta còn dựa trên vai
trò của các giác quan trong quá trình nhận thức và đã chỉ ra rằng: “tỉ lệ kiến
thức thu nhận được qua các giác quan theo tỉ lệ: 1% qua nếm, 1,5% qua sờ;
3,5% qua ngửi, 11% qua nghe, 83% qua nhìn” [32;11]. Những số liệu trên
cho thấy, để quá trình nhận thức đạt hiệu quả cao cần phải thơng qua q trình
nghe – nhìn và thực hành. Muốn vậy, phải có phương tiện (thiết bị, cơng cụ)
để tác động và hỗ trợ.
Theo sơ đồ 1.2, ta thấy các cặp thành tố có quan hệ tương hỗ hai chiều.
Cả q trình có nhiều mối quan hệ và việc điều khiển tối ưu q trình này có
thể được coi là nghệ thuật về mặt sư phạm. Thiết bị dạy học có mặt trong q
trình nêu trên có vai trị tương đương với các thành tố khác và khơng thể thiếu
một thành tố nào.
Lý luận dạy học đã khẳng định q trình dạy học là một q trình
trong đó hoạt động dạy và hoạt động học là những hoạt động khăng khít giữa
các đối tượng xác định và có mục đích nhất định. Để q trình dạy học có