Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử việt nam giai đoạn 1954 1975 (lớp 9 THCS) ở thành phố hồ chí minh luận văn thạc sĩ lịch sử

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC VINH
----------

TRẦN THỊ PHÚC

SỬ DỤNG TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
GIAI ĐOẠN 1954 – 1975
( LỚP 9 – THCS ) Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

VINH, NĂM 2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC VINH
----------

TRẦN THỊ PHÚC

SỬ DỤNG TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
GIAI ĐOẠN 1954 – 1975
( LỚP 9 – THCS ) Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học môn
Lịch sử
Mã số: 60 14 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS: TRẦN VIẾT THỤ

VINH, NĂM 2012
2


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các
số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, được đồng tác
giả cho phép sử dụng và chưa từng công bố trong bất cứ cơng trình nào
khác.
Tác giả luận văn

Trần Thị Phúc

3


Lời cảm ơn
Với tình cảm chân thành, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn đến:
Ban Giám Hiệu trường Đại học Vinh, Phòng Đào tạo Sau
Đại học - Trường Đại học Vinh, các thầy cô giáo khoa Lịch sử,
tổ bộ môn Lý luận và Phương pháp dạy học Lịch sử - Trường
Đại học Vinh.
Ban Giám Hiệu trường Đại học Sài Gòn, Phòng Đào tạo
Sau Đại học.
Ban Giám Hiệu và giáo viên bộ mơn Lịch sử THCS Tam

Bình – Quận Thủ Đức – thành phố Hồ Chí Minh. Đặc biệt xin
bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến thầy giáo
PGS.TS. Trần Viết Thụ đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong
suốt q trình thực hiện và hồn thành luận văn.
Cuối cùng, xin bày tỏ lòng biết ơn đến những người thân
trong gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tơi trong suốt q
trình học tập và hồn thành luận văn.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm
2012
Tác giả

Trần Thị Phúc

4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CNXH

:

chủ nghĩa xã hội

GV

:

giáo viên

HS

:

học sinh

LSDT

:

lịch sử dân tộc

LSĐP

:

lịch sử địa phương

LSVN

:

lịch sử Việt Nam

LLVT

:

lực lượng vũ trang

NXB

:

nhà xuất bản

SGK

:

sách giáo khoa

THCS

:

trung học cơ sở

THPT

:

trung học phổ thông

TNSP

:

thực nghiệm sư phạm

XHCN

:

xã hội chủ nghĩa

5


MỤC LỤC
Trang phụ bìa..............................................................................................................i
Lời cam đoan .............................................................................................................ii
Lời cảm ơn .................................................................................................................iii
Danh mục các từ viết tắt ........................................................................................... iv
MỤC LỤC...................................................................................................................1
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................4
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 4
2. Lịch sử vấn đề .................................................................................................. 6
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 9
4. Mục đích nghiên cứu........................................................................................ 9
5. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................... 9
6. Phương pháp nghiên cứu................................................................................. 10
7. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 10
8. Đóng góp của đề tài.................................................................................................. 11
9. Cấu trúc của luận văn................................................................................................11
NỘI DUNG ...............................................................................................................12
CHƯƠNG 1:SỬ DỤNG TÀI LIỆU LSĐP TRONG DẠY HỌC LSVN GIAI ĐOẠN
1954 – 1975 (LỚP 9 - THCS) Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH: LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN ………………………………………………………………………. 12
1.1. Cơ sở lý luận ………………………………………………………………….. 12

1.1.1. Quan niệm về việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử ở trường phổ
thông ………………………………………………………………………...12
1.1.1.1. Tài liệu LSĐP là gì? .....................................................................................12
1.1.1.2. Các loại tài liệu LSĐP ................................................................................. 13
6


1.1.1.3. Mối quan hệ giữa tài liệu LSĐP với tài liệu LSDT …………………….….15
1.1.1.4. Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu LSĐP ...................................................... 15
1.2. Thực trạng của việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử trường THCS
thành phố Hồ Chí Minh ...........................................................................................18
1.2.1. Đối với giáo viên ........................................................................................... 18
1.2.2. Đối với HS .......................................................................................................22
CHƯƠNG 2: NỘI DUNG TÀI LIỆU LSĐP TRONG DẠY HỌC LSVN GIAI
ĐOẠN (1954 - 1975) Ở TRƯỜNG THCS Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
..................... 27
2.1. Nguyên tắc lựa chọn tài liệu LSĐP..................................................................... 27
2.1.1. Đảm bảo tính Đảng – tính khoa học .............................................................. 27
2.1.2. Đảm bảo mục tiêu giáo dục bộ mơn ............................................................... 28
2.1.3. Góp phần làm rõ sự kiện cơ bản của LSDT được phản ánh trong SGK .........29
2.1.4. Đảm bảo tính vừa sức ..................................................................................... 30
2.1.5. Phù hợp với thực tiễn ..................................................................................... 32
2.2. Nội dung các tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 ở lớp 9
– THCS thành phố Hồ Chí
Minh. ................................................................................33
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU LSĐP TRONG DẠY
HỌC LSVN GIAI ĐOẠN 1954 - 1975 Ở TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH ..............................................................................................................................
..... 50
3.1. Những yêu cầu cần tuân thủ khi lựa chọn biện pháp sư phạm ...........................50

3.1.1. Sử dụng tài liệu LSĐP được sử dụng phải đảm bảo việc lĩnh hội tốt kiến
thức cơ bản
............................................................................................................................ 50
3.1.2. Sử dụng tài liệu LSĐP là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng trong việc dạy học
LSDT nhằm phát huy năng lực nhận thức, tính tích cực chủ động phát triển năng lực tư
duy của HS .................................................................................................................. 50
3.1.3. Sử dụng tài liệu LSĐP phải đảm bảo tính linh hoạt mềm dẻo
...........................53
7


3.1.4. Sử dụng tài liệu LSĐP phải đảm bảo nguyên tắc liên mơn
................................53
3.2. Các biện pháp cụ thể ............................................................................................
55
3.2.1. Nhóm biện pháp trong dạy học bài nội khoá .....................................................
55
3.2.1.1. Sử dụng tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh trong dạy học LSDT trong bài
nghiên cứu kiến thức mới..............................................................................................55
3.2.1.2. Sử dụng tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh trong dạy học LSDT ở bài ôn
tập, sơ kết, tổng kết...................................................................................................... 62
3.2.1.3. Sử dụng tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh để kiểm tra đánh giá kết quả
học tập của HS........................................................................................................... 64
3.2.2. Nhóm biện pháp trong dạy học ngoại khoá..................................................... 65
3.2.2.1. Sử dụng tài liệu lịch sử thành phố hồ Chí minh để đọc sách.........................66
3.2.2.2. Sử dụng tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh để kể chuyện lịch sử.........68
3.2.2.3. Sử dụng tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh để nói chuyện lịch sử........68
3.2.2.4. Tổ chức nghiên cứu, sưu tầm tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh ........69
3.3. Thực nghiệm sư phạm ........................................................................................70
3.3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................70

3.3.2. Đối tượng thực nghiệm ....................................................................................70
3.3.3. Nội dung thực nghiệm .....................................................................................70
3.3.4. Phương pháp thực nghiệm ...............................................................................71
3.3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm..........................................................................71
KẾT LUẬN ...............................................................................................................73
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 76
PHỤ LỤC ......................................................................................................... P1 – P51

8


MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Sự nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước địi hỏi phải huy động tất cả các nguồn lực
quốc gia. Với bề dày lịch sử và sự đa dạng về văn hóa, Việt Nam có thế mạnh để phát
triển. Hiện nay Đảng và Nhà nước đang tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới đất nước,
mở rộng quan hệ ngoại giao với các nước trên thế giới và hội nhập quốc tế.
Trong xu thế đó, việc phát triển giáo dục là nền tảng chủ yếu đào tạo ra thế hệ trí
thức có tiềm lực về khoa học – kĩ thuật quyết định sự phát triển của một quốc gia. Luật
giáo dục 2005 đã đề ra mục tiêu: "là đào tạo con người Việt Nam phát triển tồn diện,
có đạo đức, tri thức sức khỏe, thẩm mỹ về nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, ..."[ 34, tr 8]. Cũng như các môn học khác lịch sử đã
tiến hành nghiên cứu xây dựng hệ thống phương pháp giảng dạy cho phù hợp với từng
đối tượng HS một cách tồn diện. Q trình tìm hiểu LSDT nhằm góp phần quan trọng
trong nền giáo dục thế hệ trẻ ngày nay, các em biết đến cội nguồn dân tộc Việt Nam,
qua đó, giáo dục lịng u q hương, xây dựng và bảo vệ đất nước.
LSVN giai đoạn 1954 – 1975 có nhiều sự kiện liên quan đến địa phương nơi các
em đang sinh sống. Do đó, sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử là rất cần thiết,
giúp HS dễ hình dung về quá khứ lịch sử một cách sinh động, chính xác về các sự kiện,
hiện tượng đã từng diễn ra ở nơi các em sinh sống. Các em có thể dễ dàng lĩnh hội các

thuật ngữ, hình thành các khái niệm lịch sử, nắm được những kết luận khoa học mang
tính khái quát. Mặt khác, tài liệu LSĐP cịn có tác dụng giáo dục tư tưởng, tình cảm,
9


đạo đức cho HS. Mỗi sự kiện lịch sử đều gắn liền với thời gian, nhân vật cụ thể mang
đậm tính chất nhân văn trong cuộc sống. Từ đó, gợi cho các em niềm tự hào, bồi dưỡng
giáo dục tinh thần tình yêu quê hương, đất nước.
Trong thực tiễn giảng dạy lịch sử ở trường THCS thời gian qua, chúng tơi nhận
thấy rằng: Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học
LSVN ở các trường phổ thơng hiện nay vẫn cịn nhiều hạn chế. Ví như, tài liệu LSĐP
được sưu tầm lưu giữ trong các trường THCS cịn rất ít; GV chưa thực sự quan tâm tìm
hiểu tài liệu về LSĐP, chưa có biện pháp sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học... Và
nếu có sử dụng cũng chỉ dừng ở mức độ minh họa, làm rõ thêm các sự kiện trong mỗi
bài giảng. Việc sử dụng tài liệu LSĐP chưa góp phần nâng cao chất lượng giáo dục
của bộ môn Lịch sử, chưa tạo ra mối gắn kết tình cảm, xác định trách nhiệm của HS
đối với quê hương mình đang sinh sống.
Có rất nhiều ngun nhân dẫn đến tình hình trên, nhưng chủ yếu là do GV chưa
xem việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSDT là cần thiết, còn lúng túng trong
xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, thời lượng và mức độ vận dụng vào việc dạy học
từng bài cụ thể. Vì vậy, khi dạy học LSDT sẽ khó tận dụng được sự phong phú, tính đa
dạng của các nguồn tài liệu LSĐP để hiểu rõ hơn LSDT. Vấn đề đặt ra là làm thế nào
để HS có thể hiểu biết đầy đủ, sâu sắc về LSĐP nơi các em sinh ra, lớn lên? Làm sao
để khi tiến hành bài giảng, GV có thể kết hợp một cách nhuần nhuyễn, sáng tạo giữa tri
thức LSĐP với LSDT? Đây là một yêu cầu cần chú ý trong phương pháp dạy học
LSDT hiện nay.
Tất cả các địa phương trên lãnh thổ Việt Nam đều mang đậm dấu ấn lịch sử hào
hùng của dân tộc. Từ các cuộc khởi nghĩa đầu tiên chống thực dân Pháp cho đến cuộc
kháng chiến chống đế quốc Mĩ, tinh thần chiến đấu bất khuất, lịng u nước nồng nàn
và ý chí kiên quyết đồn kết một lịng theo Đảng đã giúp nhân dân ta vượt qua mn

vàn khó khăn, thử thách và hy sinh để lập nên những chiến cơng hiển hách, góp phần
làm nên trang sử vẻ vang của một dân tộc anh hùng.
Do đó, thơng qua giảng dạy LSDT chúng tơi muốn kết hợp với tài liệu LSĐP
thành phố Hồ Chí Minh để tăng thêm sự hiểu biết về đóng góp của q hương trong
q trình giải phóng đất nước và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
10


Như vậy, sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 có
ý nghĩa rất lớn đối với HS. Để làm được điều này chúng ta cần phải đổi mới phương
pháp nhằm giảm tính chất thụ động và làm cho giờ học thêm phong phú và sinh động
hơn.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài "Sử dụng tài liệu LSĐP trong
dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 (lớp 9 - THCS) ở thành phố Hồ Chí Minh"làm
đề tài luận văn Thạc sĩ Giáo dục học, chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học
môn Lịch sử.
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Việc sử dụng tài liệu LSĐP trong giảng dạy bộ môn lịch sử từ lâu đã được nhiều
nhà giáo dục lịch sử quan tâm, chú ý đến. Có thể kể đến một số cơng trình nghiên cứu
tiêu biểu:
- Ở nước ngồi:
Liên Xơ trước đây và nước Nga ngày nay quan tâm đến công tác nghiên cứu
LSĐP từ rất sớm. Một số trường học ở các nước này đã sử dụng tài liệu LSĐP vào việc
giáo dục tư tưởng, tình cảm cho học sinh.
N.G Đai ri, trong cuốn "Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?"[13] đã chỉ ra rằng,
thầy giáo bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa học lịch sử và các khoa học
giáo dục, những vấn đề mà khoa học đang giải quyết, phải biết tất cả các những hiện
tượng quan trọng nhất của đời sống chính trị xã hội và văn hoá... Muốn vậy "phải sử
dụng không ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn vẻ: tác
phẩm kinh điển, văn kiện của Đảng và Nhà nước, sách chuyên khảo, sách giáo khoa,

sách báo tạp chí, tác phẩm hội hoạ,, những c̣c tham quan xa... "[13, tr 10]. Ơng cũng
khẳng định, "toàn bộ công tác dạy học sẽ vô cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu môn học trên
cơ sở tất cả các nguồn tư liệu có liên quan..."[13, tr 10]. Từ việc nhấn mạnh vai trò của
việc sử dụng tài liệu LSĐP trong giờ học LSDT, N.G. Đairi đã đưa ra phương pháp sử
dụng sách giáo khoa, chỉ ra mối quan hệ giữa SGK cũng như tài liệu tham khảo với bài
giảng trên lớp.
I.F. Kharlamốp trong cuốn "Phát huy tính tích cực học tập của HS như thế nào?
[21] đã khẳng định: "HS không thể hiểu sâu tài liệu học tập và biến nó thành giá trị
riêng nếu không chịu hết sức cố gắng về trí tuệ và kiên trì trong học tập."[21, tr 6]. Do
11


đó, theo ơng "vấn đề sử dụng SGK và tài liệu học tập... có lịch sử của nó mà theo
chúng tôi có những điều bổ ích đáng học hỏi.."[21, tr 37], bởi vì "... trong quá trình
làm việc với SGK và tài liệu học tập, HS nắm vững và củng cố được kiến thức, đồng
thời các em tiếp thu được kỹ năng, kỹ xảo."[21, tr 37]. Ông cũng khẳng định, "tài liệu
học tập tự nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích, động viên tính ham hiểu biết và
tích cực tư duy HS. Đó là tính chất mới lạ của tri thức khoa học, tính sáng tạo của các
sự kiện, tính độc đáo của các kết luận, phương pháp đặc sắc để phát hiện ra các khái
niệm đã được hình thành, sự thâm nhập sâu xa vào bản chất của hiện tượng"[21,tr. 88].
Tại các hội nghị khoa học về giáo dục lịch sử được tổ chức hàng năm ở Trung
Quốc, các nhà sử học đã dặt ra nhiều vấn đề liên quan đến phương pháp luận và
phương pháp nghiên cứu LSĐP các nguồn sử liệu và phương pháp xử lý nguồn sử liệu.
Nhiều nước Đông Nam Á cũng đã thực hiện việc dạy học LSĐP gắn với hoạt
động du lịch. Nhờ vậy, mơi trường sinh thái nói chung, mơi trường văn hóa nói riêng
được quan tâm bảo vệ, các di sản văn hóa có giá trị được bảo tồn, tôn tạo, là nguồn tài
liệu quý giá để khai thác, nghiên cứu, đem lại hiệu quả cao, có ý nghĩa thiết thực về
chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.
- Ở trong nước:
Cơng trình nghiên cứu "Phương pháp giáo dục tích cực lấy HS làm trung tâm"của

Nguyễn Kỳ (xuất bản năm 1995), giáo trình "Phương pháp dạy học lịch sử"do Phan
Ngọc Liên và Trần Văn Trị chủ biên đã nêu rõ ý nghĩa quan trọng của tài liệu LSĐP.
Giáo trình "Phương pháp dạy học lịch sử" tập 2 do Phan Ngọc Liên chủ biên
(năm 2002) có chương XV "Các hình thức hoạt động ngoại khoá lịch sử - công tác
LSĐP và phịng học lịch sử"trình bày việc sử dụng nguồn tài liệu này. Riêng GS.TS.
Nguyễn Thị Côi đi sâu vào phân tích hướng dẫn sử dụng tài liệu LSĐP [31, tr 195 –
259].
Các nhà nghiên cứu, các nhà lí luận dạy học bộ môn lịch sử như: GS.TS Phan
Ngọc Liên, GS.TS Nguyễn Thị Cơi, PGS.TS Trịnh Đình Tùng, PGS.TS Trần Đức
Minh, PGS.TS Trần Vĩnh Tường, PGS.TS Đặng Văn Hồ,... đã đề cập đến nhiều khía
cạnh nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐP. Tất cả đều thống nhất quan điểm cần
thiết phải đưa LSĐP vào giảng dạy trong nhà trường phổ thông cũng như nhấn mạnh
sự cần thiết phải sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSDT.
12


Nhiều luận án Tiến sĩ đã được bảo vệ trong những năm qua cũng đã đề cập đến
một số vấn đề liên quan đến việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSDT. Có thể
kể ra đây một số luận án tiêu biểu, như: "Nghiên cứu việc dạy học LSĐP ở trường
PTTH (qua thực nghiệm ở Bình Định) của Đặng Công Lộng (năm 1996); "Sử dụng di
tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường THCS"của Hoàng Thanh Hải (năm 1999);
"Sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1919-1975 ở trường Trung học
phổ thông Thừa Thiên H́"của Nguyễn Thành Nhân (năm 2008).v.v... Qua các cơng
trình nghiên cứu của mình, các tác giả trên đều khẳng định việc đưa tài liệu LSĐP
trong dạy học LSVN ở trường phổ thơng là hết sức cần thiết và có tính khả thi.
Sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN là vấn đề được nhiều học viên cao
học chọn làm đề tài luận văn Thạc sĩ, chẳng hạn như: "Sử dụng tài liệu lịch sử Quảng
Nam - Đà Nẵng trong dạy học LSVN"của học viên Nguyễn Hữu Giang (năm 1999);
"Sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSDT (1954-1975) ở trường THPT tỉnh Quảng
Bình"của học viên Nguyễn Minh Đức (năm 2004); "Sử dụng tài liệu lịch sử Quảng

Nam trong dạy học LSDT (1954-1975) ở trường THPT"của học viên Hà Thanh Quốc
(năm 2006); "Sử dụng tài liệu lịch sử Dak Lak trong dạy học LSDT (1954 - 1975) ở
trường THPT"của học viên Lê Thị Hồng Thanh (năm 2006); "Sử dụng tài liệu LSĐP
trong dạy học LSVN giai đoạn 1919 – 1975 ở trường THTP tỉnh Kom Tum"của Dương
Đức Trí …
Nhìn chung, các tác giả nêu bật được tầm quan trọng của việc sử dụng tài liệu
LSĐP trong dạy học LSVN, đã nhấn mạnh mối quan hệ giữa địa phương với dân tộc.
Đồng thời, các tác giả cũng đưa ra một số biện pháp, hình thức sử dụng tài liệu LSĐP
trong cả nước cũng như ở từng địa phương như Quảng Nam - Đà Nẵng, Quảng Bình,
Dak Lak...
Đây thực sự là những tư liệu cần thiết cho chúng tôi tham khảo khi thực hiện đề tài
nghiên cứu sử dụng tài liệu LSĐP thành phố Hồ Chí Minh trong dạy học LSVN giai
đoạn 1954 – 1975 ở trường THCS. Tuy nhiên, các cơng trình trên chỉ mới đề cập việc sử
dụng tài liệu của địa phương khác, chưa có cơng trình nào nghiên cứu vấn đề sử dụng tài
liệu LSĐP thành phố Hồ Chí Minh trong giảng dạy LSVN giai đoạn 1954-1975 ở trường
THCS qua từng bài cụ thể. Hy vọng, đề tài của chúng tơi sẽ góp phần bổ sung lí luận
13


phương pháp dạy học lịch sử và các biện pháp sư phạm khả thi để nâng cao chất lượng
dạy học LSĐP ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy
học LSVN giai đoạn 1954 – 1975 (lớp 9 - THCS) ở thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài giới hạn trong việc khai thác và sử dụng tài liệu
LSĐP thành phố Hồ Chí Minh (chỉ sử dụng tài liệu lịch sử thành văn) vào dạy học
LSVN giai đoạn 1954 - 1975 ở lớp 9 - THCS) trong bài nội khóa. Việc thực nghiệm sư
phạm được tiến hành ở các trường THCS trong thành phố Hồ Chí Minh.

4. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và điều tra, khảo sát việc sử dụng tài liệu LSĐP
trong dạy học LSVN nói chung, giai đoạn 1954 - 1975 nói riêng, luận văn xác định các
biện pháp sư phạm sử dụng tài liệu lịch sử thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn
1954 - 1975 nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THCS.
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Để đạt được mục đích trên, chúng tơi thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau đây:
- Tiến hành điều tra xã hội học để nắm tình hình thực tế việc sử dụng tài liệu
LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 - 1975 của GV, HS ở một số trường THCS
trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
- Nghiên cứu nội dung LSVN giai đoạn 1954 - 1975 trong SGK Lịch sử lớp 9 để
xác định những nội dung tài liệu LSĐP có thể và cần sử dụng trong dạy học LSDT.
- Xác định các tài liệu LSĐP có liên quan đến nội dung cơ bản phản ánh trong
SGK.
- Đề xuất các nguyên tắc chung và một số biện pháp sư phạm cần thiết để sử dụng
tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 - 1975 ở trường THCS trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh.
- Tiến hành TNSP để rút ra kết luận về tính khoa học và tính khả thi của các biện
pháp đề xuất.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
14


6.1. Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu của đề tài dựa trên lý luận của Chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước về
giáo dục phổ thông, đặc biệt là quan điểm về giáo dục lịch sử trong nhà trường.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu các tác phẩm của các tác gia kinh điển, của Hồ
Chí Minh khi bàn về công tác giáo dục ở trường phổ thông; các công trình của các nhà

lý luận khoa học giáo dục tâm lý học: các chuyên gia về lĩnh vực giáo dục lịch sử, về
LSĐP, LSVN: chương trình, nội dung SGK và các vấn đề có liên quan đến phạm vi đề
tài.
- Phương pháp điều tra xã hội học: Thông qua nhiều cách thức dự giờ khác nhau
(dự giờ tiết dạy trực tiếp, quan sát, thống kê số liệu, trao đổi với những người quản lý
chuyên môn ở các trường THCS, với GV và HS) ở thành phố Hồ Chí Minh; tranh thủ ý
kiến của các đồng nghiệp, các nhà nghiên cứu giáo dục lịch sử. Trên cơ sở đó chúng tơi
sẽ xử lý số liệu, phân tích để phác thảo thực trạng việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy
học LSVN giai đoạn (1954 - 1975) ở trường THCS, đây là cơ sở để chúng tôi đề xuất
các biện pháp sư phạm thích hợp.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Soạn giáo án và tiến hành thực nghiệm
trong các trường THCS ở thành phố Hồ Chí Minh để kiểm tra giả thuyết và hiệu quả
của các biện pháp sư phạm đã đề xuất.
- Phương pháp thống kê toán học: Dựa vào các cơng cụ tốn học để xử lý kết quả
thực nghiệm, tiến hành phân tích, so sánh các giá trị để rút ra những kết luận khoa học
về các biện pháp sư phạm mà luận văn đã đề xuất.
7. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu khai thác và sử dụng một cách hợp lý tài liệu LSĐP thành phố Hồ Chí Minh
trong dạy học LSVN giai đoạn 1954-1975 theo đề xuất của luận văn sẽ góp phần nâng
cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường THCS .
8. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
- Bước đầu tập hợp và lựa chọn một số tài liệu LSĐP phù hợp với nội dung từng
bài ở một giai đoạn cụ thể trong SGK Lịch sử 9. Từ đó thấy được mối quan hệ biện
chứng giữa các sự kiện LSDT và nội dung LSĐP qua các bài giảng cụ thể.
15


- Đề xuất một số nguyên tắc chung và biện pháp sư phạm khả thi về việc sử dụng
tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 -1975 ở trường THCS trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh một cách hợp lí, khoa học, phù hợp với yêu cầu đổi mới việc

dạy học Lịch sử hiện nay.
- Luận văn là tài liệu tham khảo cho GV và HS trong việc giảng dạy và học tập bộ
môn Lịch sử ở trường THCS trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của
luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn 1954 – 1975
(Lớp 9 - THCS) ở thành phố Hồ Chí Minh: Lý luận và thực tiễn
Chương 2: Nội dung tài liệu LSĐP sử dụng trong dạy học LSVN giai đoạn
1954 - 1975 ở trường THCS trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
Chương 3: Biện pháp sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSVN giai đoạn
1954 - 1975 ở trường THCS trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.

NỘI DUNG
Chương 1
SỬ DỤNG TÀI LIỆU LSĐP TRONG DẠY HỌC
LSVN GIAI ĐOẠN 1954 – 1975 (LỚP 9 - THCS)
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH: LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1.

Cơ sở lý luận

1.1.1. Quan niệm về việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông
16


1.1.1.1 Tài liệu LSĐP là gì?
Thuật ngữ "địa phương" trong tiếng Việt được hiểu "là những vùng, khu vực trong
quan hệ với những vùng và khu vực khác trong nước."[45, tr 321]

Như vậy, địa phương "là một vùng đất nhất định được nằm trong một quốc gia có
những sắc thái đặc thù riêng, là bộ phận cấu thành của một đất nước" [37, tr 3], có
những mối liên hệ với cả nước nhưng cũng có những nét riêng, tạo nên sắc thái riêng
của mỗi vùng đất.
Có thể hiểu địa phương là một đơn vị lãnh thổ xác định về mặt không gian, một
bộ phận của một quốc gia thống nhất. Khái niệm địa phương hay vùng, theo quan
điểm cổ điển, "vùng"là một trạng thái tổ chức chặt chẽ được thể hiện ở cảnh quan, thể
hiện quan hệ ổn định giữa các sự kiện nhân văn và môi trường tự nhiên. Theo quan
điểm chức năng, vùng là một cấu trúc, có một trung tâm chỉ huy điều tiết với tư cách là
một yếu tố cơ bản của vùng.
Việc chọn các chỉ tiêu để phân chia vùng phụ thuộc vào quy mô không gian của
lãnh thổ và vào tỉ lệ nghiên cứu của thời gian. Như vậy, nghiên cứu địa phương phải sử
dụng phương pháp phân tích vùng, nghiên cứu các chỉ tiêu phân vùng, các tập hợp
vùng, phân tích các mối quan hệ trong vùng.
Khái niệm "địa phương"có thể hiểu theo hai khía cạnh:
Thứ nhất, đó là những đơn vị hành chính của một quốc gia từ các cấp trung ương
như tỉnh, thành phố, quận (huyện), phường (xã), thôn, làng,…
Thứ hai, đó là những vùng đất nhất định, khu vực nhất định, được hình thành
trong lịch sử, có ranh giới tự nhiên hay địa giới hành chính để phân biệt với địa phương
khác. Như miền Bắc, miền Trung, miền Nam, đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ,
Nam Trung Bộ, Nam Bộ…
Cũng có ý kiến cho rằng: "Tất cả những gì khơng phải của Trung ương hay Quốc
gia đều được coi là địa phương" [37, tr 3]. Như vậy, ta cũng có thể hiểu rằng thủ đô của
một quốc gia hay các khu vực trong thủ đô đều là địa phương.
Từ nhận thức trên, ta có thể hiểu rằng "LSĐP"là lịch sử của các đơn vị hành chính
như: làng xã, huyện, tỉnh, vùng, miền. LSĐP còn bao hàm ý nghĩa là lịch sử của các
đơn vị sản xuất, chiến đấu, các cơ quan, xí nghiệp, trường học... LSĐP cịn là sự phản
ánh các sự kiện lịch sử có liên quan đến những biến cố chung của dân tộc.
17

Từ ý nghĩa của hai thuật ngữ "địa phương"và "LSĐP"như trên, chúng ta có thể
hiểu: Tài liệu LSĐP là những tài liệu phản ánh đời sống quá khứ của các làng xã,
huyện, tỉnh, vùng, miền, các đơn vị sản xuất, chiến đấu, các cơ quan, xí nghiệp, trường
học... trên nhiều lĩnh vực khác nhau.
1.1.1.2. Các loại tài liệu LSĐP
Trong quá trình hình thành và phát triển của địa phương được xem xét và đánh giá
trong bối cảnh chung của của LSDT. Trên cơ sở đó người GV khai thác nét độc đáo và
đặc thù riêng ở địa phương về những giá trị vật chất, tinh thần, những đóng góp quý
báu của thế hệ đi trước trong công cuộc xây dựng và bảo vệ độc lập dân tộc. Từ đây ta
xây dựng truyền thống chung bổ sung hoàn cảnh LSDT trong chương trình THCS.
Tài liệu LSĐP rất phong phú đa dạng, có nhiều cách phân loại khác nhau. Trong
cuốn "Giáo trình LSĐP", Nguyễn Cảnh Minh, Đỗ Hồng Thái, Hoàng Thanh Hải,
Nguyễn Văn Đằng cho rằng nguồn tài liệu LSĐP gồm có: Sử liệu vật chất hay sử liệu
hiện vật, sử liệu thành văn.
Theo Phan Ngọc Liên, Nguyễn Thị Cơi, Trịnh Đình Tùng trong cuốn "Phương
pháp dạy học lịch sử" tài liệu LSĐP được dùng trong dạy học lịch sử bao gồm 5
nguồn: tài liệu thành văn hay sử liệu viết, tài liệu hiện vật hay tài liệu vật chất, tài liệu
dân tộc học, tài liệu ngôn ngữ học, tài liệu truyền miệng.
- Tài liệu thành văn hay sử liệu viết là nguồn tài liệu hết sức phong phú, đa dạng
và giữ vị trí quan trọng hàng đầu trong các nguồn tài liệu LSĐP. Nguồn tài liệu này
giúp chúng ta nghiên cứu hoàn cảnh lịch sử cụ thể, phản ánh những nội dung khá tồn
diện trên các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, tư tưởng, tơn giáo, qn sự... ở các
địa phương. Nguồn tài liệu này gồm các loại: địa phương chí, các bài văn bia, gia phả,
hồi ký, đinh bạ, địa bạ, các văn bản của đảng bộ, các đoàn thể địa phương... Khi sử
dụng cần phân loại cẩn thận và có thái độ rõ ràng cụ thể và xác định tài liệu đúng khoa
học.
- Tài liệu hiện vật hay tài liệu vật chất hết sức phong phú, đa dạng bao gồm những
di vật khảo cổ học, các cơng trình kiến trúc, nghệ thuật, lăng tẩm, các di tích lịch sử,
cách mạng ở địa phương.

- Tài liệu dân tộc học là nguồn tài liệu nhằm để miêu tả cơ sở vật chất tinh thần xã
hội như là: phong tục, tập quán, quan hệ xã hội, ăn ở…
18


- Tài liệu ngơn ngữ học có hai loại tài liệu phổ biến nhất: Phương ngôn và địa
danh.
- Tài liệu truyền miệng như là: ca dao, tục ngữ, hò vè, kể chuyện. Khi sử dụng
nguồn tài liệu này người GV cần phải chọn lọc, tìm kiếm yếu tố sự thật.
Do giới hạn của đề tài, chúng tôi chủ yếu sưu tầm, khai thác và sử dụng tài liệu
thành văn bao gồm:
+ Các sách viết về lịch sử Đảng bộ thành phố, lịch sử đấu tranh cách mạng của
Đảng bộ và nhân dân quận (huyện), xã, các ban ngành của địa phương.
+ Văn bản của Đảng bộ, chính quyền và đồn thể địa phương.
+ Các cơng trình sử học có liên quan đến địa phương trong trong thành phố.
+ Các bài viết đăng trên báo, tạp chí có liên quan đến sự kiện lịch sử thành phố Hồ
Chí Minh.
Nếu chúng ta tìm kiếm, sưu tầm, lựa chọn kiến thức cơ bản của tài liệu LSĐP
trong dạy học LSVN sẽ góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục đề ra.
1.1.1.3. Mối quan hệ giữa tài liệu LSĐP với tài liệu LSDT
Mối quan hệ giữa tài liệu LSĐP với tài liệu LSDT là mối quan hệ biện chứng
không thể tách rời nhau nó nằm trong cặp phạm trù giữa "cái chung" và "cái riêng".
"Tri thức LSĐP là biểu hiện cụ thể, sinh động, đa dạng của tri thức LSDT. LSĐP là bộ
phận cấu thành LSDT."[37, tr 5]
Trong LSDT, mỗi địa phương có nét đặt thù riêng, độc đáo do điều kiện tự
nhiên, xã hội của từng địa phương qui định. Nó quyết định sự khác biệt của mỗi địa
phương mà khơng có nơi nào giống nhau. Tri thức LSĐP là biểu hiện cụ thể sinh động,
đa dạng của LSDT. Ngược lại, LSĐP là bộ phận cấu thành nên LSDT.
LSDT là biểu hiện của cái chung, cái có tính chất khái qt cao dựa trên nền
tảng khối lượng tri thức LSĐP. Tuy nhiên nói như vậy khơng có nghĩa là một cơng

trình nghiên cứu về LSDT là phép tính cộng của các cuốn LSĐP.
Do đó, bất cứ một sự kiện lịch sử nào xảy ra điều mang tính chất địa phương
nhất định bởi nó gắn với một vị trí khơng gian cụ thể. Tuy nhiên những sự kiện, hiện
tượng có tính chất qui mô, mức độ ảnh hưởng khác nhau.

19


Các sự kiện, hiện tượng lịch sử chỉ có tác dụng ảnh hưởng ở phạm vi nhỏ hẹp
của địa phương, nhưng có những sự kiện, hiện tượng lịch sử xảy ra vượt ngoài giới hạn
của địa phương.
Nếu nghiên cứu LSĐP mà không gắn liền với LSDT tức là tách rời khỏi hoàn
cảnh chung của cả nước trong từng giai đoạn lịch sử tương ứng và khơng sâu sắc, thiếu
tính khoa học, thực tiễn. Mặt khác nguồn tài liệu LSĐP góp phần quan trọng bổ sung
kiến thức cho LSDT, giúp cho việc giảng dạy LSDT phong phú, hấp dẫn, sinh động.
Chính vì vậy, tài liệu LSĐP giúp các em hiểu kiến thức cơ bản về sự hình thành
và phát triển của địa phương, hiểu biết về chính quê hương xứ sở, nơi chơn nhau cắt
rốn của mình, hiểu rõ mối quan hệ của LSĐP với LSDT và rộng hơn là thế giới. Như
vậy mối quan hệ của LSĐP và LSDT luôn ln có mối liên hệ chặt chẽ, hỗ trợ cho
nhau.
1.1.1.4. Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu LSĐP
Ở các mơn tự nhiên chúng ta có thể trực tiếp quan sát ngay trong phịng thí
nghiệm hoặc trong tự nhiên. Nhưng trong quá trình nghiên cứu và học tập lịch sử thì
khơng thể khơi phục diễn biến của các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử trong
phịng thí nghiệm. Khác với các môn học khác, "đặc trưng cơ bản của nhận thức lịch sử
là con người không thể trực tiếp tri giác những gì thuộc về q khứ, khơng thể phán
đoán hay suy luận… để biết lịch sử."[31, tr 245]. Nên chúng ta nhận thức chúng một
cách gián tiếp thông qua các loại tài liệu khác nhau, trong đó có tài liệu thành văn đã
được các nhà khoa học lịch sử nghiên cứu và ghi chép lại. Tài liệu LSĐP có ý nghĩa
giáo dưỡng, giáo dục và góp phần quan trọng trong việc phát triển chương trình lịch sử

ở trường THCS.
Về mặt kiến thức, tài liệu LSĐP đóng vai trị quan trọng trong nhận thức LSDT.
Việc sử dụng tài liệu LSĐP giúp các em hiểu rõ hơn về LSDT, làm cho HS hứng thú tự
tìm kiếm kiến thức liên quan đến địa phương mình sinh sống. Bởi vì, LSĐP là hình ảnh
thu nhỏ của LSVN.
Việc sử dụng tài liệu LSĐP vào bài học LSVN có ý nghĩa nâng cao hiệu quả
giáo dục của bộ môn Lịch sử. Nguồn tài liệu LSĐP với nhiều loại hình phong phú, sinh
động là cơ sở cho việc tạo biểu tượng cho HS về các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch
sử, giúp các em thấy được mối liên hệ chặt chẽ giữa LSĐP và LSVN.
20