giao an tich hop lien mon

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.13 MB, 9 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Tuần 11. Tiết 44
Ngày soạn: 20.10.2015

CẢNH KHUYA
(Hồ Chí Minh)
I.Mục tiêu:

- Hiểu được giá trị tư tưởng và nghệ thuật đặc sắc của bài thơ “ Cảnh khuya” của tác
giả Hồ Chí Minh.

1. Kiến thức:

- Sơ giản về tác giả Hồ Chí Minh

- Tình u thiên nhiên gắn liền với tình cảm cách mạng của chủ tịch Hồ Chí Minh.
- Tâm hồn chiến sĩ và nghệ sĩ vừa tài hoa vừa tinh tế, vừa ung dung, bình tĩnh, lạc quan
của Bác.

- Nghệ thuật tả cảnh, tả tình, ngơn ngữ, hình ảnh đặc sắc trong bài thơ “Cảnh khuya”
2. Kĩ năng:

- Đọc hiểu tác phẩm thơ hiện đại, viết theo thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.

- Phân tích để thấy được chiều sâu nội tâm của người chiến sĩ cách mạng và vẻ đẹp mới
mẻ của những chất liệu cổ thi trong sáng tác của Hồ Chí Minh

3. Thái độ:

- Giáo dục lịng tự hào, kính trọng và biết ơn Bác Hồ

- Giáo dục học sinh lòng yêu thiên nhiên và bảo vệ thiên nhiên

II. Chuẩn bị

1.Tranh minh họa

2.Học sinh soạn bài, tìm hiểu những bài thơ của Bác viết về trăng 
III. Tổ chức các hoạt động học tập

1.Ổn định, tổ chức lớp

2. Kiểm tra bài cũ: Kết hợp trong nội dung bài mới.
3. Tiến trình dạy học bài mới

* Giới thiệu bài

Nhà thơ Tố Hữu viết: “Bác Hồ thức năm canh không ngủ
 Nghe phong ba gào thét đá ghềnh
 Vững tay lái, ôi người thủy thủ
 Đã từng quen sóng biển lênh đênh”

Bài thơ “Cảnh khuya” đã ra đời trong một đêm Bác Hồ thao thức năm canh không
ngủ như thế. Và để hiểu thêm nỗi lòng của Bác được gửi gắm trong bài thơ, chúng ta
cùng đi vào tìm hiểu bài mới, trong tiết học ngày hôm nay.

* Phương thức tổ chức dạy học:

- Phương pháp giảng dạy: Thảo luận, vấn đáp, quy nạp, gợi tìm, diễn giảng
- Các hoạt động của giáo viên và học sinh

Hoạt động của Giáo viên Hoạt động của Học sinh
Hoạt động 1: ( 10ph)

- Giáo viên đọc mẫu, hướng dẫn học sinh
đọc. Giọng chậm, thanh thản, sâu lắng,
biểu cảm. Ngắt nhịp câu 1, nhịp 3/4; câu
2,3 nhịp 4/3; câu 4, nhịp 2/5

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

- Em hãy cho biết tác giả của bài thơ? Nêu
vài nét về tác giả?

Chân dung Bác Hồ trong chiến dịch Việt Bắc
- Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào? Ở
đâu?

GV- Sau đêm dự liên hoan văn nghệ mừng
chiến thắng của quân và dân ta, Bác
không ngủ được. Cảnh đẹp của đêm trăng
rừng cùng với nỗi trăn trở trong lòng Bác,
bài thơ đã ra đời trong thời điểm đó.

- Chiến khu Việt Bắc gồm 6 tỉnh ( Cao –
Bắc – Lạng – Hà – Tuyên – Thái), đây là
nơi cơ quan Trung ương Đảng và Bác Hồ
sống và làm việc từ đầu năm 1947 – 1954.
Từ đầu năm 1947, TDP huy động một lực
lượng lớn gồm không quân, thủy quân và
lục quân ( 1 vạn quân do tướng Sa Lăng
cầm đầu) bao vây để tiêu diệt cơ quan đầu
não của kháng chiến nhằm đặt ách thống
trị lên nước ta một lần nữa. Thắng lợi
đầu tiên của quân và dân ta là chiến dịch

Thu – Đông năm 1947. Mặc dù vậy,
nhưng cuộc kháng chiến buổi đầu gặp vô
vàn khó khăn như một câu thơ Bác đã
viết:

“ Nước nhà đang gặp lúc gay go
Trăm việc ngàn cơng đều phải lo”

Đó là ngun nhân khiến Bác Hồ không
ngủ được.

2. Tác giả, tác phẩm:

a. Tác giả (1890 – 1969): làng Sen, xã
Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An
- Bác là một nhà yêu nước vĩ đại, anh hùng
giải phóng dân tộc, lãnh tụ cách mạng kiệt
xuất của thế kỉ XX, danh nhân văn hóa thế
giới.

- Bác cịn là một nhà báo, nhà văn, nhà thơ
lớn. Trong sự nghiệp cách mạng của Bác
Hồ, thơ ca có vị trí đặc biệt, vì nó biểu
hiện tâm hồn, tư tưởng và phong cách Hồ
Chí Minh

b. Tác phẩm:

- Bài thơ ra đời vào khoảng thời gian cuối
tháng 12/1947 sau chiến thắng Phay Khắt

– Nà Ngần. Tại đồi Khau Tý, xã Phú Định,
huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên

Chiến thắng Phai Khắt

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

* Tích hợp: Lịch sử

- Em hiểu gì về hồn cảnh lịch sử nước ta
giai đoạn này? Chiến khu Việt Bắc gồm
những tỉnh nào?

- Hãy cho biết cảm hứng chủ đạo của bài
thơ?

- Hãy cho biết thể thơ? Và gọi tên các câu
trong thể thơ thất ngơn tứ tuyệt?

- Bài thơ có bố cục như thế nào?

* Tích hợp: 
- Cổ thụ là gì?

Giải thích theo ngơn ngữ học: cổ thụ là 
loại cây sống lâu năm do trồng hoặc mọc 
tự nhiên

Giải thích theo Địa lý: Trong hệ sinh thái 
rừng nhiệt đới cây cổ thụ thuộc loài cây ở 
tầng vượt tán ( 80 – 100m). Dưới tán cổ 
thụ là tầng trung bình, dưới đất là tầng cỏ

tuyết.

* Liên hệ: Những cây cổ thụ này em 
thường thấy chúng sống ở đâu? Hiện nay,
vì sự thiếu ý thức của con người mà cây cổ
thụ nói riêng và rừng nói chung đang bị
tàn phá nặng nề. Theo em, bản thân cần có
những hành động như thế nào để bảo vệ

Chiến khu Việt Bắc
3. Cảm hứng chủ đạo:

Tình u thiên nhiên hịa quyện với
tình u đất nước tại thời điểm “ nước sôi
lửa bỏng” của dân tộc. thể hiện sinh động
quan điểm thẩm mỹ, nhân sinh cao đẹp,
phong cách nghệ thuật độc đáo của người
cộng sản Hồ Chí Minh.

4.Thể thơ và bố cục

- Thề thơ thất ngôn tứ tuyệt:
Khai – thừa – chuyển – hợp.
- Bố cục hai phần:

Hai câu đầu: Cảnh
Hai câu sau: Tình
5. Chú thích:

- Cổ thụ: ( cổ: xưa; thụ: thọ)

=> Cây lớn sống lâu năm.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

lấy màu xanh của thiên nhiên, cũng chính
là bảo vệ cuộc sống của con người? (Học
sinh trả lời theo hiểu biết của mình)

Hoạt động 2: (25ph)

- Em hãy đọc đúng nhịp hai câu đầu và
cho biết cách ngắt nhịp ở câu 1 và câu 2 có
sự thay đổi như thế nào?

- Tác giả gieo vần gì? Tác dụng của cách
gieo vần đó?

- Ở câu thứ nhất sử dụng biện pháp tu từ
gì? Tác dụng của biện pháp tu từ đó?

- Từ “ trong ” từ gốc thuộc từ loại gì? Tác
giả đã chuyển loại từ này sang từ loại
nàom?

- Như vậy tác giả đang tả cảnh theo cảm
nhận, bằng mắt nhìn hay bằng tai nghe?
Tiếng suối trong là tiếng suối như thế nào?
* GV:

Mở đầu bài thơ bằng âm thanh trong trẻo 
ngân nga của tiếng suối – nước của thác 
chín tầng, cách đó khơng xa. Câu thơ Bác

làm ta nhớ đến câu thơ của Nguyễn Trãi 
trong “Côn Sơn ca”

“ Cơn Sơn có suối nước trong – ta nghe 
suối chảy như cung đàn cầm”. Nguyễn 
Trãi tả nước suối trong còn Bác lại tả 
tiếng suối trong. Như vậy, Người cảm 
nhận âm thanh chứ không tả vật, khơng tả

II. Đọc - Tìm hiểu chi tiết.
1. Cảnh ( 2 câu đầu):

- “ Tiếng suối trong như tiếng hát xa
 Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”
+ Nhịp câu 1: 3/4

câu 2: 4/3

=> Sự thay đổi linh hoạt cùng với cách
gieo vần “a” trong các tiếng cuối, tạo
mạch liên kết và tăng tính nhạc cho hai
câu thơ.

+ Biện pháp tu từ so sánh: Tiếng suối
được ví như tiếng hát xa, gợi lên một cảm
giác gần gũi, ấm áp của làng quê thân
thuộc.

+ “ Trong”: Tính từ chuyển loại thành
động từ.

- Bằng thính giác, tác giả đã nghe và cảm
nhận tiếng suối trong, “ trong” là trong
trẻo, ngân nga, du dương, làm cho đêm
khuya càng thêm sâu lắng và yên tĩnh
( lấy động tả tĩnh)

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

màu sắc. Ngay câu mở đầu của bài thơ, 
tác giả đã đưa người đọc vào thế giới của 
thiên nhiên hài hòa với cảm giác gần gũi 
thân thưong. Đây là thời kỳ có những 
nghệ sỹ lên Việt Bắc đã viết: “Suối tự 
ngàn năm xô vào đá – Người khơng có 
tuổi tháng ngày trơi”. Nếu ai đọc vần thơ 
của Bác thì khơng cịn cái cảm giác vơ 
vọng đó. Thơ của Nguời chính là phương 
tiện tuyên truyền cách mạng. Tự ý thơ nói 
rõ điều đó mà khơng phải hơ hào lên gân (
phong cách HCM).

- Đọc câu thơ thứ 2 và hãy cho biết từ “
lồng” được lặp lại mấy lần?

- Cách lặp lại như thế gọi là biện pháp tu
từ gì?

- “ lồng” có nghĩa là gì? Từ “ lồng” là từ
đồng âm hay đồng nghĩa ?

- Hãy hình dung vẻ đẹp của cảnh vật mà từ

"lồng” đưa lại ?

* GV : Trong thơ Bác có nhiều câu thể 
hiện cách nhìn biện chứng, hỗ trợ đan cài
vào nhau thể hiện tầm nhìn của một nhà
quân sự : “ Chòm sao đưa nguyệt vượt lên
ngàn”, “ Sao đưa thuyền chạy, thuyền chờ
trăng theo", “ Núi ấp ôm mây, mây ấp núi"
- Hai câu thơ đầu đã vẽ lên cảnh rừng Việt
Bắc trong đêm khuya như thế nào ?

- “ Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”
- Điệp từ “lồng”:

+ Tầng trên: (“lồng” 1) Bóng trăng xuyên 
vào vòm lá cây cổ thụ.

+ Tầng dưới: (“lồng” 2) Bóng trăng và 
bóng cổ thụ in hoa lên mặt đất.

- “lồng”: Bao phủ, trùm lên, hoặc hòa hợp

 Câu thơ thứ 2 nhờ điệp từ “lồng” cùng

với sự liên tưởng của tác giả xuất phát từ
cách nhìn sự vật tự nhiên, biện chứng của
một nhà chiến lược. Tác giả đã viết ra một
câu thơ giàu giá trị tạo hình. Đó là một
bức tranh phong cảnh đẹp, có tầng có lớp
như một bức tranh họa trang nghiêm, cổ

điển.

HS lắng nghe và cảm nhận

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

* Tích hợp :(Mĩ thuật) Thủy mặc là loại
tranh vẽ bằng mực hòa với nước trên giấy
xuyến chỉ để miêu tả một cảnh nào đó.
Đây là nên nghệ thuật có phong cách
riêng, có nguồn gốc từ Trung Quốc. Loại
tranh này là sự tổng hợp giữa thư và họa.

Tranh thủy mặc
* GV :

Sau hai câu thơ dựng cảnh (câu 1,2),
chuyển sang câu thứ ba khắc đậm phần
cảnh nhưng mở ra cho phần kết thúc đó là
tình cảm của tác giả.

* Thảo luận nhóm : Các nhóm thảo luận
và trả lời các câu hỏi sau :

- Nhận xét về luật bằng trắc trong câu thơ
và tác dụng của nó ?

- Tác giả sử dụng biện pháp tu từ gì trong
câu chuyển? Dấu phẩy duy nhất có vai trị
gì ở câu thơ này?

- Cụm từ “ Người chưa ngủ” có ý nghĩa gì

nếu bài thơ dừng lại ở câu thơ thứ 3? Nhân
vật trữ tình đã xuất hiên nhưng khơng có
đại từ nhân xưng có ý nghĩa gì?

* Tiểu kết:

Hai câu thơ đầu, xứng đáng là một bức
tranh thủy mặc cổ điển: “ Thi trung hữu
nhạc, thi trung hữu họa”

2. Tình: (hai câu thơ sau)

- “Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ”
T B B T B B T
Xen giữa hai thanh trắc là hai thanh
bằng đều đặn, kết thúc câu thơ là tiếng có
thanh trắc. Tiếng giữa câu có âm vực thấp
“ vẽ ”. Duy nhất hai tiếng có âm vực cao
mở đầu và kết thúc câu

( “cảnh”, “ngủ”), tạo tính nhạc cho câu
thơ.

+ Biện pháp so sánh: Khẳng định vẻ đẹp
cảnh khuya của đêm rừng, đẹp như bức
tranh vẽ (dấu phẩy dừng lại ở nhịp 4 như
một sự khẳng định)

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

* GV : Nếu một người ẩn sĩ thì có thể
đồng ý với các lí do cảnh khuya như vẽ

người chua ngủ. Song Bác là một chiến sĩ,
trong hoàn cảnh vận nước đang gay go,
Bác thức đêm khuya như vậy khơng phải
vì lí do ấy mà câu 4 sẽ trả lời, mở ra cho
người đọc hướng mở của tình huống này.
- Nhịp điệu của câu thơ thay đổi như thế
nào?

- Biện pháp tu từ gì được sử dụng ở câu 4
và câu 3 ? Tác dụng ?

- Em hiểu gì về 3 tiếng“ nỗi nước nhà”,
cố phải là sự bộc bạch tâm trạng của nhân
vật trữ tình?

- Bài thơ kết thúc bằng âm thanh tiếng gọi
nước nhà có ý nghĩa gì?

* Tích hợp : Thơ kháng chiến

Cuộc kháng chiến của ta lúc này thiếu
thốn trăm bề :

“ Áo anh rách vai, quần tơi có vài mảnh
vá – Miệng cười buốt giá, chân không
giày”, là một hiện thực được nhà thơ
Chính Hữu viết trong bài thơ “ Đồng chí”
(1948). Tội ác mà TDP gây ra bao cảnh
đau thương : “Giặc đốt làng cháy tàn,
cháy rụi”, trong“ Bếp lửa” của Bằng

Việt. Hiện thực như vậy thử hỏi làm sao

phần lí do Người chua ngủ vì say mê ngắm
cảnh đẹp. Trước vẻ đẹp thiên nhiên Người
không thể làm ngơ ( Tình yêu thiên nhiên,
trái tim thi sĩ của Bác). Sự xuất hiện của
nhân vật trữ tình chính là “ Người chưa
ngủ”, có ý nghĩa tạo ra sự cộng hưởng của 
nhiều người ( của nhân dân, của đồng bào
trước vận mệnh của Tổ quốc)

“ Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”
+ Nhịp 2/5

+ Biện pháp điệp ngữ (vòng) nối kết giữa
câu 3 và câu 4 như mạch xuyên suốt ý thơ.
Cả 2 câu đều có từ “chưa ngủ”, rõ ràng tác
giả đang băn khoăn, trăn trỏ chưa ngủ
được.

- “ nỗi nước nhà” là nhãn tự của bài thơ,
là sự cởi nút sau một loạt lí do mà Người
chua ngủ. Đó lá sự bộc bạch nỗi lịng của
nhân vật trữ tình trước vận mệnh đất nước
đang gay go:

“ Nước nhà đang gặp lúc gay go – Trăm
việc ngàn công đều phải lo”.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

lịng Bác khơng trăn trở. Ba tiếng “ nỗi

nước nhà” quặn thắt trong tâm can
Người.

Hoạt động 3: (5ph)

- Cảnh và tình có mối quan hệ như thế nào
trong bài thơ này ? Mối quan hệ đó có tác
dụng gì?

- Các biện pháp tu từ mà tác giả sử dụng
có tác dụng gì?

- Em có suy nghĩ gì về tình yêu thiên
nhiên hịa quyện tình u đất nước trong
bài thơ này ?

Hoạt động 4: (3ph)

- Hãy chỉ ra mạch cảm xúc của bài thơ và
nêu tác dụng của mạch cảm xúc ấy?

* GV : Cách mở đầu và kết thúc tương 
ứng hay nói cách khác, tình và cảnh gặp
nhau tại thời điểm tạo ra tiếng thổn thức
của trái tim thi sĩ ( thơ là tiếng lòng)
- Nhân vật trữ tình chỉ bộc lộ qua một từ
phiếm chỉ, đó là từ là từ nào? Có tác dụng
gì ?

Tích hợp :

* Giáo dục kĩ năng sống : Trong tiến trình
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước,
Đảng và nhà nước ta chủ trương : Tuổi trẻ
học tập và làm theo tấm gương đạo đức
Hồ chí Minh, được phát động rỗng rãi
trong quần chúng nhân dân. Vậy qua bài
học ngày hôm nay, các em học hỏi được
điều gì qua cách sống, cách suy nghĩ và
con người của Bác?( Học sinh thảo luận và
trả lời)

III. Tổng kết
1. Nghệ thuật

- Mối quan hệ giữa cảnh và tình rất sâu
sắc, mang tính un thâm của thơ Đường
luật cổ điển.

- Các phép tu từ: Điệp ngữ, so sánh…có
tác dụng làm nổi bật cảnh đẹp của rừng
Việt Bắc.

2. Nội dung

Miêu tả cảnh đẹp ở chiến khu Việt Bắc.
Bài thơ thể hiện một đặc điểm nổi bật ở
thơ Bác đó là tình u thiên nhiên hịa
quyện với tình u đất nước sâu nặng. Ở
bất kì thời điểm nào, phong thái ung dung,

bình tĩnh, lạc quan cũng có ở trong phong
cách Hồ Chí Minh.

IV. Luyện tập

- Mở đầu bài thơ là âm thanh tiếng suối
(thiên nhiên)

- Kết thúc bài thơ là tiếng gọi nỗi nước nhà
(Tổ quốc)

 “Người” là từ phiếm chỉ. Nhân vật trữ

tình khơng xưng tơi hoặc ta như những bài
thơ khác nhằm để tạo ra sự cộng hưởng
trong lòng người đọc về “ nỗi nước nhà”
mà tác giả đã tâm sự. Đó cũng chính là nỗi
lo đau đáu năm canh không ngủ của Bác
Hồ và Người đang trải tấm lịng mình để
kêu gọi sự đồng tâm hiệp lực của mọi
người trước hồn cảnh nước sơi lửa bỏng
của dân tộc.

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Hoạt động 5: (2ph)

- Học thuộc lòng bài thơ.

- Ghi lại những câu thơ viết về trăng của
Bác.

- Soạn bài “ Rằm tháng giêng”.

+ Đối chiếu nguyên tác chữ Hán và bản
dịch Tiếng Việt để thấy được vẻ đẹp của
thiên nhiên giữa đêm trăng rằm tháng
giêng.

+ So sánh những điểm tương đồng qua hai
bài thơ “Cảnh khuya” và “Rằm tháng
giêng”

Người thực hiện: 1- Bùi Xuân Thái - Trường THCS Quảng Hợp
SĐT: 0981081373 - Mail:

</div>