Dạy từ đồng âm cho sinh viên nước ngoài tại trường Đại học Hải Phòng

D

T

NG ÂM CHO SINH VI N N
C NGOÀI
T I TR
NG
I H C H I PHÒNG
H Th Kim nh

Khoa g
n à Khoa h c x h i
Email anhhtk@dhhhp edu n

Ngà nh n bài: 21/10/2021
Ngà PB ánh giá: 10/11/2021
Ngà du t ng: 12/11/2021
TÓM T T Y u c u chu n u ra tr nh
b c 4 (B2) theo khung ch ng tr nh 6 b c ti ng Vi t cho
sinh vi n Lào ang áp d ng tr ng i h c H i Phòng là ph i s d ng
c nh ng t ng , nh ng
c u trúc c u khó, ph c t p vi t th , vi t các bài lu n theo ch
. Bài báo xu t m t h ng d y
sinh vi n n c ngồi nói chung, sinh vi n Lào nói ri ng nh n di n, ph n bi t t
ng m ti ng Vi t.
T khóa d y t

ng m, nh n di n t

ng m, ph n bi t t

ng m, t

ng m.

TEACHING HOMON MS TO FOREIGN STUDENTS
AT HAI PHONG UNIVERSIT
ABSTRACT For Laos students at Haiphong University, the level of B2 in the six-level Vietnamese
Language Pro ciency Scale is required as their Vietnamese outcome standard. This article proposes a
teaching approach to help foreign students, including Laos ones, recogni e and distinguish Vietnamese
homophones.
Keywords homonyms, homonym recognition, homonym discrimination, homonym teaching

1.

TV N

Ti ng Vi t là ng n ng kh ng bi n i
h nh thái t và h nh v trong ti ng Vi t
th ng tr ng v i m ti t. Vi c thu th p,
s p x p, x lí các t
ng m trong t
i n b chi ph i b i hai c i m tr n c a
ti ng Vi t. T
ng m là nh ng n v
có chung bi u v t nh ng thu c v nh ng
t lo i khác nhau, kh ng có s ph n bi t
v h nh thái h c nh ng có nh ng
c
tr ng cú pháp khác nhau, có nh ng quan

h m i trong nh ng tr ng h p khác
nhau (khi làm ch ng , v ng , b ng ),
b i v y chúng là hai t ri ng bi t và ch
có th ph n bi t v i nhau nh các ngh a
c a chúng.

2. L CH S NGHIÊN C U
L ch s v n
nghi n c u v t
ng
m v i t cách là m t ph m tr t v ng
trong ti ng Vi t t tr c n nay
có r t
nhi u, ch ng h n m t s c ng tr nh sau:
H u Ch u (1986), Các b nh di n c a t và
t ti ng Vi t, Nxb KHXH, Hà N i;
H u
Ch u (2004), T v ng ng ngh a ti ng Vi t,
Nxb
i h c Qu c gia, Hà N i;
H u
Ch u (1979), Cách x l các hi n t ng
trung gian trong ng n ng , Ng n ng , s
1;
H u Ch u (1982), Ng ngh a h c h
th ng và ng ngh a h c ho t ng, Ng n
ng , s 1; Tr ng V n Ch nh (1997), Gi i
thích các t g n m, g n ngh a d nh m l n,
Nxb Giáo d c, Hà N i; Nguy n Thi n Giáp
(1999). T v ng h c ti ng Vi t, Nxb Giáo

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021


d c, Hà N i. Nh ng v n d y t
ng m
cho sinh vi n n c ngoài t i tr ng i h c
H i Phòng hi n nay ch a có c ng tr nh nào
c p n.
Khung ch ng tr nh 6 b c chu n u
ra ti ng Vi t, tr nh
B2 ang áp d ng
tr ng i h c H i Phòng y u c u sinh
vi n Lào ph i bi t s d ng nh ng t ng ,
nh ng c u trúc c u khó, ph c t p. T
ng
m là m t trong nh ng ph m tr t v ng
nh th . D y sinh vi n n c ngoài nh n
di n, ph n bi t t
ng m ti ng Vi t theo
h ng c n c vào hai c i m ng pháp
và ngh a c a chúng em l i hi u qu rõ
r t. B i l , trong th c t gi ng d y ti ng
Vi t cho sinh vi n Lào, chúng t i
i
theo h ng này và b c u, sinh vi n có
th nh n di n và ph n bi t
ct
ng
m ti ng Vi t.

3. N I DUNG
3.1. Nh n di n t

ng m

Nh n chung, trong ti ng Vi t, ng m
t v i t là hi n t ng ph bi n nh t. V
th , t tr c n nay, ng i Vi t v n quen
v i khái ni m t
ng m. Tác gi
H u
Ch u quan ni m v hi n t ng này nh sau:
“ ng m là hi n t ng x ra khi hai t
ng khác nhau hoàn toàn v ngh a nh ng
v m thanh c a chúng hoàn toàn gi ng
nhau.” 3, tr 184
Khái ni m t
ng m là c n c
nh n di n t
ng m. D a vào khái ni m,
ph n tích c i m ng pháp (t lo i) và
ngh a c a các t có v m thanh gi ng
nhau, n u chúng mang nh ng c i m
t lo i và ngh a khác nhau th chúng là
nh ng t
ng m.
(1) Can này
(2) Ng
c i nhau.
TR

ng r

i m can hai
NG

u.
a tr

I H C H I PH NG

ang

(3) Con vua th l i làm vua,
Con s i ch a l i quét lá a.
Bao gi d n n i can qua,
Con vua th t th l i ra quét ch a. (Ca dao)
T can trong các c u tr n
c coi là
t
ng m v chúng là nh ng t có m
thanh gi ng nhau nh ng ngh a hoàn toàn
khác nhau.
Can trong (1) là danh t (có c i m
ng pháp ch s v t), có ngh a:
d ng
làm b ng nh a, ng n c hay các ch t
l ng khác.
Can trong (2) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a: ho t

ng ng n ch n, khuy n ng n kh ng n n
làm g ó.
Can trong bài ca dao (3) là danh t (có
c i m ng pháp ch s v t), có ngh a: cái
g yg .
Ba t can trong (1), (2), (3) thu c nh ng
t lo i danh t , ng t , bi u th ba ngh a
hoàn toàn khác bi t nhau, gi a ba ngh a này
kh ng h có m i li n h nào, do v y chúng
là các t
ng m.
T ng t , t chat c ng thu c hai t lo i
và có hai ngh a khác nhau trong các c u:
(4) Chu i chát, h ng c ng chát.
(5) Su t ngà , T n ng i chát tr n má
vi tính.
Chát trong (4) là tính t (có c i m
ng pháp ch tính ch t), có ngh a: có v nh
v c a chu i xanh.
Chát trong (5) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a: nói
chuy n b ng cách gõ ch tr n bàn phím
máy tính.
V y chát trong (4), (5) là hai v ng m
c a hai t khác nhau. Chúng c ng là hai t
ng m.


Các c u sau

y s d ng t

ng m:

(6) ng T m ang ng i c u cá.
(7) o n v n có 5 c u.
C u trong (6) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a: d ng
d ng c là cái c n c u b t cá.
C u trong (7) là danh t (có c i m
ng pháp ch s v t), có ngh a: thu t ng
ti ng Vi t, ch
n v ng n ng l n h n t ,
có ch c n ng th ng báo.
Hai t c u trong (6) và (7) có h nh th c
ng m gi ng nhau nh ng l i bi u th hai
ngh a khác bi t nhau, các ngh a này kh ng
có m i li n h v i nhau. V th , các t c u
trong (6) và (7) là hai t
ng m.
h n di n t
t ) có m thanh gi
các t lo i và bi u
nhau là các t
ng

ng m: hai (hay nhi u
ng nhau nh ng thu c
th nh ng ngh a khác
m.

3.2. Ph n bi t t
ng m
Khái ni m t
ng m c ng là c n c
ph n bi t các t
ng m v i nhau. Nói
khác i, hai ti u chu n
ph n bi t các t
ng m là ngh a và c i m ng pháp
c a chúng.
Trong ti ng Vi t, hi n t ng ng m
xu t hi n ph bi n các t m t m ti t
(ti ng/h nh v ). T
ng m ti ng Vi t bao
g m các lo i sau:
321
ng m d a tr n m i quan
h ng ngh a
a. T
ng m ng u nhi n
T
ng m ng u nhi n là hai hay
nhi u t có h nh th c ng m ng u nhi n
gi ng nhau.
Ví d : các t ba , bò sau y là nh ng t
ng m ng u nhi n:
(8)
àn qu tr n nh ng c y ph
ch t ba v l n.

ng

(9) Ng
vào t ng.

i th l

ba

trát xi m ng

(10) N c hoa ba m i.
Ba trong (8) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t
ng), có ngh a: di
chuy n tr n kh ng.
Ba
(9) là danh t (có c i m ng
pháp ch s v t), có ngh a: d ng c c a th
n , g m m t mi ng thép m ng, h nh lá, l p
vào cán, d ng x y, trát.
Ba (10) là ng t (có c i m ng
pháp ch ho t ng), có ngh a: phai m t,
bi n m t.
Các t ba trong (8), (9), (10)
ng u nhi n v i nhau.

ng m

(11) Con bò ang nhai c .
(12) R n bò vào hang.
Bị trong (11) là danh t (có c i m
ng pháp ch s v t), có ngh a: ng v t
nhai l i, ch n hai móng, s ng r ng và dài,
l ng th ng màu vàng, nu i l y s c kéo,
n th t hay l y s a.
Bị trong (12), là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a: ho t
ng di chuy n th n th c a ng v t t
th b ng áp xu ng, b ng c
ng c a toàn
th n ho c c a nh ng ch n ng n.
Hai t bò ng m ng u nhi n v i nhau.
Nh ng t
ng m ng u nhi n chi m a
s trong các t
ng m ti ng Vi t. y là
lo i t
ng m i n h nh, ti u bi u nh t.
b. T
ng m có c n c , có c s
T

ng m có c n c , có c s là nh ng
t
ng m do tách r i ngh a c a m t t
nhi u ngh a mà ra. M t ngh a nào ó c a t
nhi u ngh a, n u nh ta kh ng xác l p
c

m i quan h gi a nó v i các ngh a khác th
ta coi ó là t
ng m.
Ví d : các t c m, i sau

y là nh ng

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021


t

ng m có c n c , có c s :

i (18) là ng t (có c i m ng
pháp ch ho t ng), có ngh a: mang vào tay
(ch n) che gi .

(13) Ch Lan c m hoa vào l .
(14) n v c m l i m t t trinh sát.
(15) Nó c m xe má
l ti n.
T c m t t c các c u tr n ng m
v i nhau.
C m (13) là ng t (có c i m ng
pháp ch ho t ng), có ngh a: làm cho m t
v t, th ng là dài ho c có u nh n m c
vào và ng
c tr n m t v t khác.
C m (14) là ng t (có c i m ng

pháp ch ho t ng), có ngh a: cho bám
ch c ho c t bám ch c m t n i nào ó mà
ho t ng.
C m trong (15) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a:g i (
v t) l i làm tin
vay ti n ho c mua ch u
th ng trong th i gian ng n.
T c m trong (13), (14), (15) v n là 1 t
( u mang c c i m ng pháp ch ho t
ng) có nhi u ngh a khác nhau. Nh ng
v các ngh a
c tách r i nhau, gi a
các ngh a này kh ng có quan h v i nhau
n a n n t c m trong (13), (14), (15) là các
t
ng m có c n c , có c s .
(16) Con voi i ch m.
(17) ng c
i h m qua.
(18) Tr i r t l nh, c Li n ph i
g ng ta .

i

(19) Màu tr ng i v i màu en r t p.
i trong (16) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a: ng i/
ng v t di chuy n b ng nh ng ng tác
li n ti p c a ch n, lúc nào c ng v a có ch n

t a tr n m t t v a có ch n gi l n t t i
ch khác.
i (17) là ng t (có c i m ng
pháp ch ho t ng), có ngh a: kh ng còn
s ng n a (ch t).
TR

NG

I H C H I PH NG

i trong (19) là ng t (có c i m
ng pháp ch ho t ng), có ngh a: tr ng
thái ph h p v i nhau c a hai s v t.
Có th nói, t
ng m là hi n t ng
t i gi i h n c a t nhi u ngh a. Th c ch t
là chuy n ngh a nh ng do s li n t ng
quá xa, ng i ta kh ng th kh i ph c
c m i li n h
n các ngh a n a n n
nh ng t nhi u ngh a lo i này
c coi là
t
ng m.
322
ng pháp
a. T

ng m d a tr n

c i m

ng m t v ng

T
ng m t v nglà nh ng t
m thu c c ng m t t lo i v i nhau.
(20) Bánh ga t có nhi u
(21) Con

ng

ng l m.

ng này th t r ng

Hai t
ng trong (20), (21) u là
danh t và c ng là hai t
ng m t v ng.
ng trong (20) có ngh a: ch t k t
tinh v ng t, th ng ch t mía ho c c
c i
ng.
ng trong (21) có ngh a: l i i nh t
nh
c t o ra
n i li n hai a i m,
hai n i.

b. T
t

ng m t v ng - ng pháp

T
ng m t v ng - ng pháp là nh ng
ng m khác nhau v t lo i.
Ví d :
(22) Bác Khánh vác cu c ra
(23) ng S m

ng.

cu c xong th a ru ng.

Cu c trong (22) mang c i m ng
pháp c a t lo i danh t , có ngh a: n ng
c g m m t l i s t, tra th ng vào cán dài,
d ng b , x i t.


Cu c trong (23) mang c i m ng
pháp c a t lo i ng t , có ngh a: b , x i
t b ng cu c.

Ví d :

Hai t cu c khác nhau v t lo i nh ng
có h nh th c m thanh gi ng nhau

cg i
là hai t
ng m t v ng - ng pháp.

(30) M c t chi c bánh.

323
a. T

ng m d a tr n c p
ng m v i t

Là các t
Ví d :
(24) Con

ng m c ng c p
ng ang

t .

c r i á.

(25) Sinh vi n ang á bóng s n tr

ng.

T á trong (24) là danh t , có ngh a:
ch t r n c u t o n n v Trái t, th ng
thành t ng t ng, t ng hòn.

T á trong (25) là ng t , có ngh a:
a nhanh ch n và h t m nh nh m làm cho
ra xa ho c b t n th ng.
b. T
ng m v i ti ng ( m ti t/h nh v )
Là ki u ng m khác nhau v c p ,
m tt
ng m v i m t ti ng (m t y u t
c u t o t ).
Ví d :
(26) Nhà ng
ang có khách
(27) Li n c i khanh khách
m thanh khách trong hai c u gi ng nhau.

(28) C u th sút bóng.
(29) Tú h c ngà càng sút.
(31) Nhanh nh c t.
Sút trong (28) là ng t ,
c phi n m
t t (to) shoot trong ti ng Anh, có ngh a:
á m nh qu bóng vào khung thành. T sút
trong (28) ng u nhi n ng m v i t sút
trong (29), c ng là ng t , có ngh a: gi m
i, kém h n so v i tr c.
C t trong (30) là ng t ,
c phi n
m t t (to) cut trong ti ng Anh, có ngh a:
làm t b ng v t s c. T c t trong (30) ng u
nhi n ng m v i t c t trong (31), là danh

t , có ngh a: lồi chim n th t, nh h n di u
h u, cánh dài, nh n, bay r t nhanh.
324

ng m à t nhi u ngh a

C t
ng m và t nhi u ngh a có u
có chung m t h nh th c ng m. Trong c ng
m t h nh th c ng m v a có th là hi n
t ng ng m, v a có th là hi n t ng
nhi u ngh a. Nh ng t
ng m là nh ng t
khác nhau, còn t nhi u ngh a là m t t có
nhi u ngh a khác nhau.
3.2.4.1. S gi ng nhau gi a t
và t nhi u ngh a

ng m

Khách trong (26) là t , có ngh a: ng i
t n i khác n v i tính cách x giao, trong
quan h v i ng i ón ti p.

T
ng m và t nhi u ngh a có s
gi ng nhau v h nh th c ng m, v n t .

Khách trong (27) là ti ng, n v c u t o
n n t láy khanh khách, có ngh a: g i t m

thanh c a ti ng c i to và giòn, phát ra li n
ti p, v i v khối trí, thích thú.

(32) M sai t i pha trà m i khách.

c. T
ng m v i t c a ti ng n
ngoài qua phi n d ch

c

y là hi n t ng m t t có ngu n g c
n c ngồi khi phi n d ch vào ti ng Vi t có
m thanh gi ng v i m t t ti ng Vi t.

Ví d :
(33) V
(34) Nó

n cam sai qu .
nói sai s th t.

(35) B c n c m v i cá.
(36) Ng

i Vi t Nam n T t theo m l ch.

(37) 1

la n 23.000

ng.

Sai trong (32) là ng t , có ngh a: b o
ng i d i làm vi c g ó cho m nh.

T P CH KHOA H C, S 49, tháng 11 n m 2021


Sai trong (33) là tính t , có ngh a: c y có
nhi u qu sít vào nhau.
Sai trong (34) là tính t , có ngh a: kh ng
ph h p v i cái có th t mà có khác i.
Ăn trong (35) là ng t , có ngh a: t
cho vào c th th c n nu i s ng.
Ăn trong (36) là ng t , có ngh a: n
u ng nh n d p g .
Ăn trong (37) là ng t , có ngh a: có
th
i ngang giá (ti n).
Trong các c u (32), (33), (34), t sai là
t
ng m v t sai là ba t khác nhau, có
nh ng c i m ng pháp và ngh a khác
nhau, các ngh a c a t sai kh ng có quan
h v i nhau.
Trong các c u (35), (36), (37), t n là t
nhi u ngh a v t n là m t t , có nh ng c
i m ng pháp gi ng nhau, các ngh a c a
t n có m i quan h v i nhau, ngh a trong

(36), (37)
c bi n chuy n t ngh a trong
(35) c a t n.
Nh v y, c ng có h nh th c ng m
gi ng nhau nh ng t sai là t
ng m, t
n l i là t nhi u ngh a.
3.2.4.2. S khác nhau gi a t
ng m
và t nhi u ngh a
T
ng m và t nhi u ngh a là hai
ph m tr t v ng khác nhau v
ngh a và
v c ch c u t o.
T
ng m là hai t khác nhau n n
ngh a c a chúng c ng hồn tồn khác nhau.
Cịn t nhi u ngh a là m t t (m t v m
thanh) có nhi u ngh a khác nhau và gi a
các ngh a c a t nhi u ngh a có m t m i
d y li n h v i nhau.

TR

NG

I H C H I PH NG

T

ng m h nh thành do nhi u c ch :
Do tr ng h p ng u nhi n; Do chuy n ngh a
quá xa mà thành; Do t vay m n tr ng v i
t s n có. Cịn t nhi u ngh a
c h nh
thành theo c ch chuy n ngh a n d ho c
hoán d .
Nh v y, t nhi u ngh a có i m khác
c b n so v i t
ng m là: T
ng m
là nhi u t nh ng ngh a c a các t trong
v n c nh u là ngh a g c (cịn g i là ngh a
chính hay ngh a en); T nhi u ngh a th ch
là m t t có ngh a g c cịn các ngh a khác là
ngh a chuy n t ngh a g c.
4. K T LU N
Th c t cho th y, d y t
ng m cho
sinh vi n n c ngoài theo tr nh t nh n di n
và ph n bi t n v ng m theo h ng c n
c vào hai c i m ng pháp và ngh a
c a chúng, sinh vi n d dàng d a vào hai
c i m ó l nh h i ki n th c v t
ng
m. T ó, các em m r ng
c v n t và
v n d ng v n t ó vào vi c vi t các bài
lu n theo ch
.

T I LI U THAM KH O
1. Di p Quang Ban (2005), Ng pháp ti ng Vi t
Nxb Giáo d c, Hà N i.
2.
H u Ch u (1998), C s ng ngh a h c t
v ng, Nxb Giáo d c, Hà N i.
3.
H u Ch u (2004), Giáo tr nh T v ng h c
ti ng Vi t, Nxb HSP, Hà N i.
4. Nguy n Thi n Giáp (1999), T
ti ng Vi t, Nxb Giáo d c, Hà N i.

v ng h c

5. Hoàng Ph (ch bi n) (2001), T
Vi t, Nxb à N ng.

i n ti ng

6. V n Anh (s u t m) (2020), T c ng - Ca dao
Vi t Nam, Nxb V n h c, Hà N i.